Skírnir - 01.01.1912, Page 72

72
Ritfregnir.
frakkneska heimspekings, er bók Ágústs segir frá og gaumgæfir.
Það er sem sjálfur guð kærleikans ávarpi oss í þeim og vermi.
Bók Guðmundar rannsakar spjaldanna í milli, hvernig vér menn-
irnir förum að því að skilja hver annan. Mér finst það ekki
óeftirtektarvert, að slíkt er efnið í fyrstu heimspekisritgerðunum,
sem koma fram á sjónarsviðið frá íslandi, þar sem kuldi í lofti og
lundu og skortur á samtökum og samlyndi hefir þjáð og þjáir
landsbúa. Er efnisvalið tilviljun ein eða stafar það — höfundunum
ósjálfrátt og óafvitandi — af því, hvílík lífsnauðsyn Islendingum.
er á meiri hlýindum, samúð og samtökum?
Eg sný mér fyrst að bók Guðm. Finnbogasonar. Hann hefur
mál sitt á því, að allar lifandi verur séu margs konar þörfum
gæddar. Þær ráði afstöðu þeirra andspænis umhverfinu og mati
þeirra á því. Undir þeim kemur, eftir hverju þær sækjast og
seilast.. Svangur leitar sér fæðu, þyrstur drykkjar og kalinn skjóls.
Og allir hlutir eru búnir margs konar eigindum. Af því leiðir,
að líta má á þá á marga vegu. Því verða verðlagskrárnar mis-
jafnar, eftir því hvaða þörfum þeir bæta úr. Sumum fuglum
þykir eitt skógartré gott hreiðurstæði. Smiðum þykir það gott
smíðaefni. En mismunandi mat á hlutunum, skoðanir og skynjun
á þeim hafa í för með sór ólíkar aðfarir (reaction) við þá og með-
ferð á þeim.
Ekkert í víðum heimi er eins mörgum eigindum gætt og mað-
urinn. Það má því líta á hann á marga vegu. Klæðskerar og
stjórnmálamenn líta á sama ' manninn sitt með hvoru móti.
Þar sem stjórnmálamennirnir sjá »kjörgrip«, er gengst fyrir hinni
eða þessari stefnuskrá eða stjórnmálaglamri, sér klæðskerinn kaup-
andann, er hann selur föt með tiltekinni gerð og tilteknu verði.
Á slíkum sjónarhæðum er einstaklingseðlinu enginn gaumur gefinn
nó samhenginu milli ýmissa þátta þess. Það er ekki forvitnast
um annað í eðli og fari einstaklingsins en hagnað þann, er megi
af honum hafa, hvaða þörfum hann geti bætt úr. En má ekki
líta á hlutina á fleiri vegu 1 Gerum t. d. ráð fyrir, að eg þurfi á
leiðbeining einhvers lögregluþjóns að halda. Eg skoða hann þá
sem eintak af tiltekinni tegund. Mig skiftir það engu, sem honum
við kemur, nema einkennin, sem eg þekki hann á, og svör hans
við spurningum mínum. Eg lít á hann sem verkfæri, er eg get
haft not af. En nú vildi, ef til vill, svo til, að eg tók eftir rauna-
blæ á andlitinu og gráthljóði í röddinni. Eg fór að hugsa um