Skírnir - 01.01.1912, Page 74

74
Ritfregnir.
Ályktun. Flestir hafa víst veitt því eftirtekt, hve erfitt er að stilla
sig um að hlæja, er vér sjáum aðra gera það. Menn fara að brosa,
er þeir sjá myndir af hlæjandi fólki. Þá er vór sjáum syfjaða
tnenn geispa, hættir oss við sama. Ef einhver byrjar að hósta, sem
sjá má í kirkjum og samkvæmum, taka aðrir það eftir honum.
Það bar eitt sinn við í leikhúsi í Moskva, þá er fræg leikkona lék
þar brjóstveikan mann og fór að hósta, að margir áhorfenda fengu
hóstakviðu, sem líbtist hósta hennar. Svipaðra tilhneiginga verður
vart hjá d/runum. Hanar fara að gala, óðara og þeir heyra hana-
gal í fjarska.
Alt þetta eru ósjálfráðar eftirlíkingar. Þessu næst er að rann-
saka, með hverjum hætti þær gerist. Eðlisfræði og Hfeðlisfræði
veita oss lítinn fróðleik í þessu efni. Yór verðum því að gæta að,
hvað gerist í vitund vorri, er vór líkjum eitthvað eftir, en það er
erfitt að rannsaka ósjálfráðar eftirlíkingar. Oðru máli er að gegna
um þær stælingar, er oss eru sjálfráðar, er vér gerum af ásettu
ráði, »vitandi vits«. Þar er alt ljósara, skýrara, og er þvi' róttast
að byrja rannsóknina á þeim.
En hvað er eftirlíking, stæling? Þá er eg svara brosi með
brosi, getur það gerst á tvo vegu. Eg get brosað, eins og eg á
að mór að brosa. Brosið getur líka sniðið sig eftir brosinu, er eg
sá og olli því. Þegar slíkt á sór stað, má kalla það eftirlíking —
annars ekki. Sjálfráð stæling reynir að framleiða það, er vór heyrð-
um eða sáum, eins og það kom oss fyrir sjónir. Athugum, hvernig
vór berum fram útlend orð, er talfærum vorum veitir erfitt að
fást við. Slíkt er sjálfráð eftirlíking. Við hlustum á framburð
kennarans eins vel og við getum, biðjum hann að endurtaka orðið.
Vór heyrum þá framburðinn betur en áður, en fullskýr verður hann
oss, svo fremi sem vór getum kveðið rétt að orðinu sjálfu. Það
er eins og þeger vór sáum d-einkennin gleggra, er vór stældum
það — sama lögmál ríkir í báðum dæmum. Sama tilhneiging virðist
stýra oss, þá er ósjálfráðar eftirlíkingar eiga í hlut. Barnið ber
málið fram, eins og tíðkast í sveitinni, þar sem það elst upp. Hóstinn
í leikhúsinu rússneska líktist hósta leikkonunnar, sem olli honum,
sem fyr getur. Það er og merkilegt, að í mörgum málum eru orð,
sem merkja kringlótt, töluð með meira eða minna hringdregnum
vörum. Þetta má ekki skilja svo, sem því, er vór tökum eftir öðrum,
svipi alt af til þess, er það var stæling á. Margt varnar því, t. d.
vaninn. En slíkt sannar ekki, að vór höfum ekki tilhneiging til
að framleiða ytri áhrif með eigindum þeirra og einkennum. Hjóna-