Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1910, Blaðsíða 11

11
Þegar Lauritz lögmaður Gottrup settist að á Þingeiraklaustri,
filgdi sú kvöð ímsum af hinum gömlu klausturjörðum í nágrenninu,
að landsetar vóru skildir að slá ákveðinn blett, 3 dagsláttur firir
hverja jörð, í Þingeiratúni. Þetta var gamall arfur frá klaustrinu
og hjelst fram á vora daga. Vellir þessir vóru kallaðir landskuldar-
vellir, því að leiguliðarnir unnu af sjer með þessu móti nokkuð af
landskuldinni.1) Gottrup tók upp á því að láta mæla alla þessa
landskuldarvelli upp með »Hamborgarmálfaðmi«. Reindust þeir þá
svo rírir, að allur Miðhópsvöllur og allur Hólabaksvöllur, hvor um
sig 3 dagsláttur, fóru i ofanálag ofan á hina 8 landskuldarvellina
eða þriggja daga slættina til að gera þá nógu stóra eftir Hamborgarmáli.
Hjer er munurinn að eins x/4, ef miðað er við forna dagsláttu, hvort
sem það nú kemur af því, að málið hefur verið ónákvæmt (annað-
hvort forna eða nía mælingin), eða af því, að leiguliðunum hefur
þó verið vilnað nokkuð í, eða af því að nefndir 8 landskuldarvellir
hafa gleipt í sig meira en þá tvo, sem getið var, þó að Páll geti
þess ekki.
í sjálfu sjer væri hægt að reikna út eftir þessum tveim dæm-
um frá Hnjúki og Þingeirum lengd hinnar fornu álnar, þar sem vjer
í þeim báðum getum fundið hlutfallið milli Hamborgardagsláttu og
fornrar dagsláttu.2 * * * * *) Enn flatarmál er, eða getur verið, svo marg-
brotið, að hætt er við villum í mælingunni, enda sínir það sig eink-
um í Þingeiradæminu og í því, að dæmunum ber ekki saman. Þau
eru því ekki sem hentugastur grundvöllur til að finna nákvœmlega
lengd hinnar fornu álnar, enn hins vegar ágæt bending um það, að
vjer sjeum á rjettri leið.
Þetta eru hinar helstu röksemdir Páls Vídalíns,8 * *) enn þó nokk-
uð auknar og lagaðar af mjer. Við þær má nú bæta nokkrum
fleirum.
First er að athuga, hvort ekki má komast nokkru nær hinu
rjetta, enn Páll hefir komist. Helsta röksemd hans er dregin af
') I barnæskn minni véru þeir vanalega kallaðir burtslœttir.
2) Ef Hnjúks-dæmið er lagt til grundvallar firir reikningnum, telst svo, að hin
forna alin verði = 18,44 danskir þumlungar, enn eftir Þingeiradæminu 19,514 d. þl.
Pirra gildið er mjög nærri sanni, að eins c. ‘/i þumlungs minna enn það, sem áður
er fundið.
s) Jeg geng fram hjá röksemd þeirri, sem Páll leiðir af skíringu Jónshókar á
netlögum (Rekah. 2. kap.) og dipt (hæð) selanótar þegar hún stendur grunn. Þar
stendur í sumum handritum, að díptin sje 12 álnir, og heldur Páll, að það sjeu „Ham-
borgarálnir11. Enn eitt af þeim handritum, sem telur selanótina 12 álna djúpa, er
Skálholtsbók eldri (AM. 351 fol.), skrifað um 1360, löngu áður enn „Hamborgaralin11
tiðkaðist, og raskar þetta gjörsamlega röksemdaleiðslu Páls. (Skíringar 22.—23. bls.).