Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1925, Side 33

31
ingu. Stöng t. d. gæti verið kend við háa grannvaxna konu, er svó
hefði verið kölluð. Og Stangarbakki gæti verið landnámsmerki eða
eitthvað annað, (sbr. aðferð Ævars lnm. Þorsteinss.. er »hann settj
niður stöng háva, og kveðst þar taka Véfirði syni sínum bústað«.).
Vafanöfnin eru ekki mörg, og þeim er skift til beggja hiiða, svo valla
geta þau valdið mikilli hlutfallsskekkju. En sjá má það af nýnefndu
sýnishorni burtfeldra bæjarnafna — sem ekki verður séð að Ln. telji
bæi — að því fleiri þeirra sem væru tekin með í reikninginn, þess
meira fjarlægðust hlutföllin: landslags- og atvika-nöfnum fjölgaði mikið
meira en nöfnum þeim, sem kend eru við ábúendur.
Nánari greining bæjanafnanna eftir því, við hvað þau eru kend,
yrði bæði of löng og óþörf, þar dr. F. J. hefur gert þá aðgreining, á
miklu víðtækara sviði í ritg. sinni um bæjanöfn. (Safn t. s. ísl. IV. 412).
Þó rannsókn þessi nái skamt og sje ófullkomin, mun samt óhætt
að leiða af henni þessar ályktanir:
1. Fáir — eða engir — hinna fyrstu og göfugustu landnámsmanna
íslands, þeirra er voru af norskum ættum, kendu bæi sína við
sjálfa sig.
2. Bæir þessara manna flestra eru kendir við landslagið eða hofin,
sem þeir bygðu þar. — Líklegt er að þeir hafi sjálfir gefið þessi
nöfn.
3. Fyrstu bæjanöfnin, sem eru leidd af eiginnöfnum og viðurnefnum
þeirra er þar bygðu, eru flest af írskum eða vesturlenskum upp-
runa. Það eru yfir höfuð býli leysingja og landnámsmanna þeirra,
er voru minni háttar, hverrar ættar, sem þeir voru. — Hvort þeir
sjálfir, eða aðrir, byrjuðu að gefa þessi nöfn, það sést nú ekki.
4. Því lengra sem dregur fram á landnámsárin, þess meira tíðkast að
kenna býlin við ábúendnr, bæði við nýkomna og niðja hinna, er
fyr komu.
5. Þó fátt væri um stóra bæi í Noregi, sem kendir voru við menn
og »staði«, hlutu þó býsna margir bæir hér þessi nöfn, þegar á
9. og 10. öld. Og af þeim »staða« nöfnum, sem nú þekkjast
eftir Landnámu, munu ríflega 10°/0 kend við annað en ábúendur.
6. Meiri hluti bæja þeirra, sem kunnir eru frá 9. og 10. öld, hefur ver-
ið kendur við landslagið og ýmislegt annað en hina fyrstu ábú-
endur. — Sennilega nálægt tveim þriðju hlutum.
Vigfús Guðmundsson.