Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Side 44

46
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
annarrar handar, en stofa til hinnar. Stundum var búr og eldhús
aftur af bæjardyrum og stofu og undir sama risi og þau. Fyrir
kom að eldhús var í bæjarröðinni til hliðar við baðstofuna, en út
frá þessum húsum stóðu skemmur og smiðja. Engin bæjarhús sneru
samhliða hlaðinu. I Gröf hinsvegar voru bæjardyr á milli tveggja
langhúsa, en að baki smáhús undir einu eða fleirum sérstökum
risum, og yzt í húsaröðinni tvö hús, sem sneru timburþiljum fram
á hlaðið. Þó girnilegt sé að freista að gera sér grein fyrir þróun
bæja frá þessum 14. aldar bæ til þeirra bæja, sem enn standa á
Hofi, þá er ekki síður fróðlegt að reyna að rekja, hvernig húsa-
skipan Grafarbæjarins hefur þróazt frá upphafi byggðarinnar á
þessum slóðum. Vandinn er sá, að engin eldri hús eru kunn úr
öræfum né nálægum héruðum og að hvergi á landinu eru þekkt
nein hús frá því um 1100 að Hekla gaus til þess er Knappafells-
jökull gjöreyddi byggð á Litlahéraði árið 1362. Hér skal þó freistað
að athuga þau litlu drög að húsaskipunarsögu, sem tiltæk eru frá
fyrstu tímum íslands byggðar.
„Þorbjörn laxakarl nam Þjórsárdal allan og Gnúpverjahrepp allan
ofan til Kálfár og bjó hinn fyrsta vetur að Miðhúsum. Hann hal'ði
þrjár vetursetur, áður en hann kom í Haga. Þar bjó hann til dauða-
dags. Hans synir voru þeir Otkell í Þjórsárdal og Þorgils, faðir
Otkötlu og Þorkels trandils, föður Gauks í Stöng"11). Hvergi hefur
hin forna byggð verið rannsökuð jafn gaumgæfilega sem á þessum
slóðum, og skal nú reynt að fylgja byggingarþróuninni eftir megni
frá því að Þorbjörn laxakarl reisti landnámsbæinn í Haga einhvern-
tíma skömmu eftir árið 900.
Því miður er of lítið vitað um byggingarvenjur á Norðurlöndum
og eyjunum við Skotland til þess að hægt sé með vissu að segja,
hvernig híbýlum Þorbjörn laxakarl hefur vanizt, áður en hann kom
til Islands. Tvær gerðir virðast þó hafa verið algengastar: I skógar-
héruðum eins og austanfjalls í Noregi og í Svíþjóð virðast hafa
tíðkazt heldur smá hús með veggjum hlöðnum úr trjástofnum (Laft-
værk)12), og jafnvel með yfirbyggðum göngum á milli húsa13).
Líklega hafa fáir landnámsmenn komið frá héruðum með slíkum
byggingarháttum, og hafa þeir því ekki mikla þýðingu fyrir bygg-
ingarsögu íslands. Hin gerðin tíðkaðist í strandhéruðum, svo sem
á Rogalandi og Ögðum og ennfremur á Hjaltlandi og Orkneyjum.
Þar var kjarni byggðarinnar langhúsið. Stórt hús með veggjum
hlöðnum úr torfi og/eða grjóti, en þakið borið af tveimur súlna-