Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Page 48

50
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
Skriðufellsbænum, dundu yfir jarðskjálftarnir miklu haustið 1896,
og þá hrundu og eyðilögðust bæjarhúsin þar. Árið eftir var svo
byggt timburhús á Skriðufelli og var þá lokið sögu hinna gömlu,
íslenzku torfbæja í Þjórsárdal.
Nú er rétt að geta þess, að ekki hefur þróunin farið þessa braut
um allt land. Bærinn á Bergþórshvoli var grafinn upp árið 19262y).
Þá kom í ljós að þár hafa aldrei verið byggð nein bakhús upp að
langhúsinu, og því síður hefur þar verið gangabær. Á fyrstu öldum
byggðarinnar virðist hafa verið þar skáli sem aðalíbúðarhús, en
smærri hús svo sem sofnhús, smiðja, búr og jafnvel stofa (vefjar-
stofa) sérstæð hús í næsta nágrenni, en ekki innangengt á milli
tveggja húsa. Þegar komið er fram á 15. eða 16. öld að því er ætla
má standa nokkur hús hvert af annars enda, búr, baðstofa og eld-
hús, en að húsabaki standa enn sérstæð hús, smiðja, skemma o. fl.
og nálægt aldamótunum 1800 er enn alveg sama skipan á bæjar-
húsunum. Þetta er enn ósvikinn langhúsastíll, eins og gerðist t. d.
við Jarlshof á Hjaltlandi um 1000 árum fyrr. í stað skála er þó
komin baðstofa, og húsin hafa smækkað ákaflega mikið. Síðasta
baðstofa í langhúsastíl á Bergþórshvoli er aðeins 3,5x1,3 m að stærð.
Nálægt aldamótum 1800 birtist svo sunnlenzki bæjarstíllinn allt í
einu fullmótaður á Bergþórshvoli og er þar greinilega aðfluttur eins
og í Þjórsárdal.
Svipuð stöðnun í byggingarháttum sést einnig á Isleifsstöðum í
Borgarfirði24), þar sem skáli hafði verið endurbyggður tvisvar án
þess að bakhús væri gerð við hann, en þó hefur verið gert hús upp
að efsta eða þriðja skálanum, en framan vi'ö hann, og er það raunar
ekki óþekkt annars staðar frá söguöld25), en ekki virðist hafa verið
innangengt í það hús.
Það eru aðeins 55 km á milli Bergþórshvols og Þjórsárdals, og
sagan segir að þeir Njáll á Bergþórshvoli og Hjalti Skeggjason úr
Þjórsárdal hafi verið vinir. Þrátt fyrir það er geysimikill munur
á byggingarháttum á þessum stöðum. Er því með öllu óheimilt að
gera ráð fyrir, að þróun húsagerðar hafi lagzt í sömu farvegi í
fjarlægari héruðum sem í Þjórsárdal eða á Bergþórshvoli.
Bærinn í Gröf virðist hafa þróazt á svipaðan hátt og í Stöng.
Skálinn hefur dregið til sín stöku húsin, en þó á annan hátt. Bak-
húsin eru önnur, að minnsta kosti að nokkru leyti í Stöng. Baðstofa,
sem er bakhús í Gröf fyrirfinnst ekki í Stöng, nema hún sé staka
útihúsið suðaustan skála eða annað ófundið, stakt hús. Ef til vill