Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Side 114

116
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
og leiðbeina því um leið. Með þetta í huga skulum við svipast um
eftir sögu, sem listamaðurinn hefur getað þekkt og notað að fyrir-
mynd.
4.
Díalógar Gregóríusar mikla voru mjög þekkt rit á miðöldum og
bárust snemma til íslands. Af kirknamáldögum í kaþólskum sið
verður ráðið, að íslenzkar kirkjur hafi haft ritið í hávegum. Senni-
legt er, að þeir hafi verið þýddir á íslenzku þegar á 12. öld; brot
af þeim er til í handriti frá upphafi 13. aldar, en auk þess hefur
meginhluti þeirra varðveitzt í yngri handritum7). Auðskilið er,
hvers vegna Díalógarnir nutu svo mikilla vinsælda á íslandi. Auk
boðskaparins hafa þeir að geyma marga söguþætti, sem eru býsna
skemmtilegir. Díalógarnir höfðu snemma áhrif á íslenzkar bók-
menntir. Sögur um þá konungana Ólaf Tryggvason og Ólaf helga
voru sniðnar eftir köflum úr þeim, og í Njáls sögu eru greinileg
áhrif frá þeim einnig8). Síðar verður bent á vísu frá 13. öld, sem
virðist eiga rætur sínar að rekja til sömu frásagnar og myndskerinn
í Bjarnastaðahlíð hefur notað.
í fjórðu bók Díalóganna er frásögn, sem hljóðar á þessa lund í
íslenzku þýðingunni:
„Það verður enn stundum, að andir sjá, þá er þær eru í líkam,
nokkuð af andlegum ógnum, og er stundum þeim gagn að því, er
sjá, en stundum hinum, er frá heyra sagt. — Theódórus hét nokkur
ótamur sveinn, sá er fylgdi bróður sínum til munklífis að nauð-
synjum, eigi að vilja; því að honum var allt leitt að heyra, það
er honum var ið betra kennt, hló hann að öllu athæfi munka og
sór þess, að hann mundi eigi þeirra sið fága. öllum munkum var
hann leiður, þó sátu þeir honum vel óskil sín sakir bróður hans.
En er manndauður mikill íor um Rómaborg, þá tók Theódórus sótt
harða og var hættur, svo að andi var í brjósti honum að eins, en
líkami hans var kólnaður sumur. Þá komu munkar til og báðu fyrir
honum því kostgæfilegar, sem þeir vissu andlát hans meir nálgast.
Þá leitaði Theódórus við að stöðva bænir þeirra og mælti: „Farið
brott ér, farið brott ér. í dreka munni em eg, og má hann eigi
svelgja mig fyrir bænum yðrum. Höfuð mitt hefir hann í munni
sér, gefi þér honum rúm, að hann geri það skjótt, er ætlað er,
og kveli mig eigi þannig lengur“. Þá mæltu munkar: „Hverju gegnir
það, er þú mælir? Sign þú þig bróðir“. Hann mælti: „Signa vil
eg mig, og má eg eigi, því að ormurinn þröngvir mér“. Þá féllu