Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1959, Page 119

JÓN STEFFENSEN:
KUMLAFUNDUR AÐ GILSÁRTEIGI
í EIÐAÞINGHÁ
Bærinn Gilsárteigur stendur kippkorn austan við þjóðveginn um
Eiða og beint austur frá þeim, en Eiðar eru vestan megin vegarins.
Gömlu bæjarhúsin á Gilsárteigi voru úr torfi og stóðu á allmynd-
arlegum bæjai'hól skammt norðan við Gilsá, og um 100 m norðan
við hann var annar hóll, er nefndist Smiðjuhóll. Á milli hólanna
var dálítil lægð, þar sem smiðjan, er hóllinn dró nafn af, stóð.
Nýju bæjarhúsin, sem eru sambyggð fjós, hlaða og íbúðarhús úr
steinsteypu, voru reist í lægðinni á milli hólanna og í vestur af
henni. Vorið 1949 var jarðýta látin jafna báða hólana og færa jarð-
veginn upp að nýbyggingunni einkum í uppfyllingu að hlöðudyrum,
svo hægt væri að taka hey krókalaust í hlöðu. Þegar bæjarhóllinn
með gamla bænum var jafnaður, komu í Ijós rústir eftir mörg bæj-
arhús hvert upp af öðru, og er það álit bóndans á bænum, að bær-
inn hafi alla tíð staðið á þeim sama stað, en engu markverðu var
veitt athygli, er Smiðjuhóll var jafnaður. Hann mun hafa verið
um 10 m í þvermál, ávöl, slétt bunga án nokkurra mishæða eða
sýnilegra mannaverka á honum. Bóndinn áætlar, að 2—3 fet af
jarðvegi hafi verið yfir beinunum, er síðar komu í ljós á hólstæð-
inu. Hóllinn var á suðurenda klettarana, sem gengur til norðurs
frá bænum og er af honum gott útsýni til Jökulsárhlíðar með Kollu-
múla beint í norðaustri og út yfir Héraðsflóa. Veturinn 1956—57
fundu börn á bænum leggbein úr manni á nær miðju ruðnings-
svæði Smiðjuhóls, og er betur var aðgætt á staðnum, sást glytta
í hauskúpu og fleiri bein. Þjóðminjaverði var þá gert viðvart, og
talaðist svo til milli okkar, að ég athugaði beinafundinn, hvað ég
og gerði dagana 24. og 25. maí 1957 ásarnt þeim Þórarni Þórarins-
syni, skólastjóra á Eiðum, og Sigurbirni Snjólfssyni, bónda að Gils-