Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1981, Page 29

BJARNAGARÐUR
33
Lundarkirkja og besta bú
berst í vatnaróti.
Hvar er sóknin hennar nú
hulin aur og grjóti?
Byggð á Landbrotshrauni — Elstu heimildir um byggð í Landbroti og einnig
þær elstu, er nefna Landbrot með nafni, eru máldagi fyrir kristbú á Dalbæ
eystri með landi í Hraungerði og máldagi fyrir kristbú á grannbýlinu Uppsöl-
um.48 Líklegt má telja, að Hraungerði sé nafn á býli nærri Dalbæ, sem komið
hafi verið i eyði, er máldaginn var skráður. í máldaganum fyrir kristbúið að
Uppsölum eru nefndir ,,átta tigir mels í hatuninga mel“ og bendir þetta til
þess, að býlið Hátún hafi þá einnig verið til komið. Sem sagt, fjögur býli eldri
en skráning ofangreindra máldaga, sem Jón Sigurðsson, er sá um útgáfu
fyrsta bindis fornbréfasafnsins, taldi skráða um 1150. Jón taldi einnig, að sá
Guðini, sem skv. máldaganum gaf þessi kristbú, væri sá Guðini með viður-
nefninu „hinn góði“, er í Jóns sögu Gunnlaugs munks er kallaður „heilagur
maður“ og hafi gjöf hans verið stofnuð ,,um 1070 eða jafnvel fyrr“.49 Þetta
er þó ekki öruggt og raunar ekki heldur ársetning máldaganna, en þeir bera þó
með sér, að vera ærið gamlir. Öruggt er, að býlið Tunga var setið fyrir miðja
13. öld, því þess er getið í sambandi við atburði árið 1249, sem síðar verður að
vikið. Ekki er vitað um legu Hraungerðis, en hin býlin fjögur, sem hér hafa
verið nefnd, hafa, svo lengi sem vitað er til, verið uppi á jaðri Landbrots-
hraunsins og engin sjáanleg merki þess að þau hafi nokkru sinni verið utan við
hraunið.
Ofangreindar upplýsingar vekja til umhugsunar um aldur Landbrots-
hraunsins, sem er hluti þeirra víðáttumiklu hrauna, er upptök eiga i Eldgjá.
Jón Steingrímsson mun vera sá fyrsti, er víkur að aldri Landbrotshrauns og
telur það yngra en landnám.50 Sá er þetta ritar taldi það í eina tið vera frá um
700 e.Kr.51 Jón Jónsson, jarðfræðingur, telur það um 5200 ára.52 Gjósku-
lagarannsóknir Guðrúnar Larsen53 hafa nú fært sönnur á þá skoðun Þorvalds
Thoroddsens, er fyrstur kannaði Eldgjá,54 að Landbrotshraunið sé frá fyrri
hluta 10. aldar. Byggir Guðrún aðallega á jarðvegssniðum nærri Ytri-Dalbæ,
þar sem tota úr Landbrotshrauninu hefur ekið þykkum moldarjarðvegi saman
í fellingar, sem eru yngri en landnámslagið svokallaða, en það er frá um 900.
Svipaðar fellingar og við Dalbæ er raunar einnig að sjá framan við Landbrots-
hraunið í norðurbakka svonefndrar Rásar, vestur af rústum þess bæjar að
Hólmi, sem fluttur var vegna Skaftárelda. Smiðshöggið á ákvarðanirnar á
aldri Landbrotshrauns hefur nú verið rekið af dönskum eðlisfræðingi, C.U.
Hammer. Hann hefur unnið vísindalegt afrek, er varðar okkur íslendinga