Lögrétta - 01.03.1932, Blaðsíða 37

185
LÖGRJETTA
186
ir samgöngur og atvinnulíf eins og norður-
heimskautssvæðið (sbr. ummæli dr. Vilhj.
Stefánssonar í síðustu Lögrjettu). Rann-
sóknirnar á híeimskautssvæðunum hafa far-
ið fram í mörgu lagi og venjul. ekkert beint
samband verið milli leiðangranna. Menn
hafa þó snemma fundið til þarfarinnar á
því að fá samfelt yfirlit um verkefnin, sem
þarna liggja fyrir, um ástandið á öllu svæð-
inu, eftir því sem unt er. Menn komu sjer
því saman um skipulagsbundnar og sam-
feldar rannsóknir fyrir svo sem 50 árum
og hið fyrsta svonefnda „alþjóðlega pólár“
var 1882—83. Það ár gerðu 12 þjóðir út
14 vísindalega leiðangra til heimskauts-
landanna og störfuðu þeir allir í samein-
ingu að fyrirfram ákveðnum rannsóknum.
Nú er annað pólárið að hefjast (1932—
33) og nú eiga rannsóknirnar að vera enn-
þá öflugri og víðtækari en áður og hafa í
þjónustu sinni öll þau bestu tæki, sem vís-
indin eiga nú völ á, og 46 þjóðir taka þátt
í þeim. Rannsóknirnar eiga fyrst og fremst
að beinast að þessháttar viðfangsefnum,
sem rannsaka þarf á mörgum stöðvum
samtímis, en þær eiga ekki að keppa við
eða gera óþarfa einstaka leiðangra fram-
vegis.
Rannsóknir þessar eru vísindalega at-
hyglisverðar í sjálfu sjer og geta einnig
haft ýmislegt gildi fyrir ísland sjerstaklega,
svo að rjett er að segja nokkuð frá þeim.
Viðfangsefnin eru aðallega: veðráttan,
háloftið (hin „hærri atmosfæra“), jarðseg-
ulmagn, rafmagn í lofti og „pólljós" (norð-
urljós og suðurljós). Það af þessum við-
fangsefnum, sem sennilega hefur mest
beint gildi fyrir íslendinga, eru veðurat-
huganirnar. Þótt veðurathugunarstöðvar
sjeu nú komnar mjög víða — sumir segja
máske óþarflega víða — eru ennþá afar
meinlegar eyður í rannsóknarsvæðin, mein-
legar bæði fyrir vísindalega veðurfræði og
daglegar hagnýtar veðurspár. 1 sambandi
við pólárið er komið upp mörgum nýjum
veðurathuganastöðvum og þær gera allar
athuganir á sama tíma og síðan verða gerð
veðurfarskort. Sjerstök áhersla er lögð á
það að rannsaka veðurfar vegna flugferða
á norðurleiðum. Skyldar þessum rannsókn-
um eru einnig háloftsathuganir þær, sem
gerðar eru. Menn gera ráð fyrir því, að á-
stand loftsins í nokkurra þúsund metra
hæð muni einhver áhrif hafa á ástand
neðri loftslaga, en þetta er alt óljóst. Rann-
kóknir þessar eru erfiðar og venjulega
framkvæmdar með loftbelgjum, sem sendir
eru upp með ljett rannsóknartæki, sem
falla svo niður, þegar belgurinn springur,
en oft langt frá þeim stað þar sem belgur-
inn var sendur upp. Þar sem engin manna-
bygð er á stóru svæði, er þetta árangurs-
laust. Nú hafa framfarir loftskeyta og út-
varps hjálpað mönnum til þess að búa til
nýtt rannsóknartæki (Radio-sonde), sem
er í senn sjálfritandi tæki og útvarpstæki.
Verkfærið er sent upp í belg og markar
sjálft og sendir frá sjer til veðurstöðvanna,
sem sendu það, hita, loftþrýsting o. fl.
Jafnframt því, sem menn hafa þarna,
eins og víðar, tekið útvarpið í þjónustu
vísindanna og þar með skapað þeim nýja
möguleika, eiga pólársrannsóknirnar einnig
að koma útvarpinu að nokkuru liði. Eitt at-
riðið í rannsóknunum á rafmagni loftsins
er athugun á útbreiðslu radiobylgjanna.
Það er mjög merkilegt mál, m. a. fyrir
þekkinguna á ýmsum útvarpstruflunum.
Það er kunnugt, að náið samband er milli
jarðsegulmagns og norðurljósa (og suður-
ljósa) þótt ekki hafi enn tekist að rannsaka
það samband nákvæmlega. Það verður nú
athugað. Norðurljósarannsóknirnar sjálfar
eru mikilsverður þáttur pólársins og fara
fram eftir leiðsögu Störmer prófessors. All-
ir þekkja norðurljósin, en um eðli þeirra og
uppruna vita fræðimenn ekki enn með
vissu og ekki t. d. hversu hátt í lofti þau
eru. Alt þetta á nú að rannsaka. Hjer á
landi fara pólársrannsóknir fram á Snæ-
fellsjökli, framkvæmdar og kostaðar af
Dönum og Svisslendingum. Ennfremur
verða framkvæmdar fyrir íslenskt fje seg-
ulmag-nsmælingar í nánd við Reykjavík,
undir stjórn Þorkels Þorkelssonar.
Þetta er aðeins sýnishorn af viðfangsefn-
um pólársins. Það hefst 1. ágúst 1932 og
má vænta þess, að af rannsóknunum verði
inikill árangur, þar sem að þeim standa
merkir vísindamenn frá 46 þjóðum.