Eimreiðin - 01.01.1902, Síða 73

73
mentunarinnar hér á landifrá siðabótiuni og til loka 19. aldarinnar. Fer
höf. þar töluvert hörðum orðum um mentunarástand vort og sýnir með
rökum, hve mjög því er áfátt. En í síðasta kafla ritgerðarinnar í næsta
árgangi ætlar hann að koma fram með ákveðpar tillögur um, hvernig
ráðin verði bót á því og hvernig hann álftur, að þjóðskólamálum vor-
um verði bezt fyrir komið.
Það er ómögulegt í fám orðum að gefa hugmynd um allan þann
fróðleik, sem þessi ritgerð hefir inni að halda og verðum vér í því
efni að vísa til ritgerðarinnar sjálfrar. En hins viljum vér geta, að hér
er ekki verið að fara með neitt fleipur, heldur alt bygt á nákvæmum
rannsóknum og dæmafárri þekkingu. Og svo er mönnum sagt hispurs-
laust til syndanna með þeirri djörfung, sem einkennir sanna ættjarðar-
vini, er lítt hirða, þótt þeir með gagnrýni sinni baki sér óvild fáfróðra
sjálfbirginga. V. G.
NYJA ÖLDIN. III, 3—4. Rvík igoo. í þessum síðari hluta af
3. árg. er fyrst áframhald af ritgerðinni sBreytiþróunar-lögmálið eða
uppruni h'ftegundanna« eftir ritstjórann, Jón Ólafsson, og er eigi allítill
fróðleikur í henni fyrir marga, jafnlítið og hefir verið um það ritað
áður á íslenzku. Þá er fyrirlestur um Jónas Hallgrímsson eftir sama
höfund og er þar margt rétt sagt og vel athugað. En algerlega rangt er
það, eins og höf. gerir á bls. 192, að segja að ljóðagerð Bjarna Thór-
arensens heyri til skáldskap 18. aldarinnar eða eldri tímanum yfir hiifuð.
Slík fjarstæða má ekki standa ómótmælt. Það dugir ekki í því efni
að einblína á »formið«, því efnið er sannarlega eins mikils virði og
meira en það, þó hvorttveggja þurfi annað að styðja, ef fullkomið lista-
verk á að framleiða. Vér álítum, að Bogi Melsteð hafi gert alveg rétt
í því, að byija »Sýnisbók« sína á B. Th., því hann er ekki að eins
fyrsta rómantiska skáldið á íslandi, heldur að vissu leyti mesta skáld
þeirrar stefnu og allrar aldarinnar, þó Jónas Hallgrímsson geti talist
honum jafnsnjall og standi honum að sumu leyti framar (einkum að því
er snertir formið). Aftur er hitt víst, að Jónas hafði miklu meiri áhrif
á íslenzkar bókmentir en Bjarni, og þegar hafc er tillit þess, má með
sanni segja, að hin nýja stefna haldi eiginlega fyrst innreið sína með
hinu fullkomna snildarkvæði Jónasar: »ísland farsælda frón« (en ekki
með »Eldgamla ísafold«). — Getgáta J. Ó. um að fyrirsögn kvæðisins
»Heimasetan« eigi að vera »Heimasætan« er eflaust röng. Niðurlag
kvæðisins bendir fyllilega á, að »Heimasetan« sé rétt. Það er ekki
verið að tala um neina »heimasætu«, heldur um »setuheima« (sbr. »ég
fer ekkert út í dag«).
Þá kemur í þessu hefti grein eftir Gubm. Frityónsson um »Skarða-
Gísla« og töluvert safn af lausavísum eftir hann til að sýna skáldskap
hans. Þær hefðu flestar mátt missa sig, því þær virðast helzt sýna, að
maðurinn hafi alls ekki verið neitt skáld, heldur allleikinn rímari og
þó ekki sem smekkvísastur. Betri er aftur önnur grein eftir G. Fr.,
sem kemur þar næst á eftir, »Smávegis um Bólu-Hjálmar«, þó hún sé
stutt og ýmislegt við hana að athuga. Þá koma greinir um þrjá Vest-
ur-íslendinga: Steingrím Stefánsson, Stephan G. Stephansson og Kristin
Stefánsson, þar sem lýst er æfiatriðum þeirra (ásamt myndum af þeim),