Eimreiðin - 01.05.1916, Side 19

95
að það ekki truflaði sýn á svo fjarlægum hnetti. Pað er því al-
veg vonlaust, að menn geti með þeim tækjum, sem nú eru til,
seð fastastjörnurnar öðruvísi en sem blikandi punkta.
Pað er ekki til neins að reyna að mæla Siríus; en aftur á
móti er hægt að vega hann, þó skrítið sé. Með því að Siríus er
svo björt stjarna, hafa stjörnuspekingar um nokkrar aldir athugað
hann og mælt afstöðu hans til annarra himintungla, og hafa futid-
ið, að fastastjarna þessi hefir sjálfstæða hreyfingu á himinhvolfinu,
þó ekki nema 2—3 mínútur á öld, og er sú hreyfing ekki meiri
en svo, að stjarnan þarf 1433 ár til að komast lengd, er samsvar-
ar þvermáli tunglsins. Pó er hreyfing Siríusar í geimnum í raun
og veru mikil; rannsóknir með litsjánni (spektróskópinu) hafa sýnt,
að stjarna þessi hreyfir sig 18 km. á sekúndu í stefnu til sólar
vorrar. Árið 1844 uppgötvaði Bessel óreglu í hreyfingu Siríusar
og ályktaði af því, að einhver annar hnöttur mundi valdur að
þessari trufiun, Peters og Auwers reiknuðu braut þessa hnattar,
sem þeir' þó eigi gátu séð, og fundu, að hinn ókunni hnöttur fór
braut sína kringum Siríus á 49—50 árum. Löngu síðar fann Al-
van Clark í Ameríku hnöttinn sjálfan 31. janúar 1862 með stórum
kiki, sem þá var nýsmíðaður, og var hann alveg á þeim stað,
sem hinir fyrnefndu stjörnufræðingar höfðu reiknað nærri 20 ár-
urn áður. Meðalfjarlægð minni hnattarins frá Siríusi er 21 sinni
fjarlægð jarðar frá sólu, eða nokkru meira en fjarlægð Uranusar
frá sólu. Hnöttur í sömu fjarlægð frá sólu, eins og félagi Siríusar
er frá aðalstjörnunni, mundi þurfa 225 ár til að renna kringúm
sólina, en hann fer hringferð sína á tæpum 50 árum; aðdráttarafl
Siríusar hlýtur því að vera miklu meira en aðdráttarafl sólar vorr-
ar, og það kemur af því, að stærð og efnismagn stjörnunnar er
miklu meira, og hafa menn fundið, að efnismagn Siríusar með
fylgifiski hans er 3^/2 sinnum meira en efnismagn sólar. Siríus er
því ekki aðeins miklu bjartari en sólin, hann er líka miklu þyngri
og þar af leiðandi eflaust miklu stærri. Aukahnöttur Siríusar er
mjög daufur, og sést ekki nema f beztu sjónpípum; aðalstjarnan
er 5000 sinnum bjartari en aukastjarnan, en aðeins tvisvar sinnum
þyngri, enda er fylgistjarnan 7 sinnum þyngri en vor sól, en meira
en hundrað sinnum ljósminni. Petta sannar, að fastastjörnur eru,
eins og menn snemma grunaði, miðdeplar í sólkerfum, sem eru
oftast svipuð voru sólkerfi; en pláneturnar sjást ekki eða finnast
vegna fjarlægðar og af því þær eru ljóslitlar eða alveg dimmar.
n*
/