Eimreiðin - 01.05.1916, Síða 57

133
»Að vísu var fjölkyngi hegningarverð eftir íslenzkum lögum, en
það var þó hvergi í íslenzkum lögum leyft að brenna galdra-
menn. Pó var það gert hér fyrst árið 1630 fyrir tilstilli höfuðs-
manns og dæmt eftir tilsk. 12. okt. 1617, sem aldrei hafði verið
samþykt eða birt hér, og var hún síðan lengi haldin lög og dæmt
eftir henni.< Þessar klausur báðar eru, þó höfundarnir geti þess
eigi, með nokkrum orðabreytingum teknar úr »Nýjum Félagsrit-
um«, 16. árg., 1856, bls. 45; aðeins hefir hinn seinni höfundur
bætt því inn í, að fyrsta galdrabrenna á íslandi hafi verið fram-
kvæmd árið 1630, en það er alveg rangt, sem kunnugt er, því
Magnús Björnsson lögmaður lét brenna Jón Rögnvaldsson 1625,
eins og getið er um í Árbókunum og í mörgum öðrum ritum.
Ég hafði fyrir löngu í Landfræðissögu íslands (1896, II, 31—33)
bent á, að staðhæfing þessi um Holgeir Rósenkranz væri alveg
tilhæfulaus og ekki bygð á neinum rökum. Jón Sigurðsson hefir
af einhverju ógáti eða misskilningi ritað þetta,1) og var hann þó
manna réttorðastur í söguritum sínum. Interdum bonus dormitat
Homerus. Ur því búið var að benda á þessa villu, var engin á-
stæða til að fara að útbreiða hana í alþýðubókum á nýjan leik.
Höfuðsmennirnir fornu höfðu nógar syndir á samvizkunni, svo
það var óþarfi að bera þeim á brýn ofbeldisverk, sem þeir voru
alveg saklausir af.
Islendingar höfðu, bæði lærðir og leikir, nokkrum árum fyrir
1630 krafist þess, að galdrar væru dæmdir eftir danska lagaboð-
inu 12. okt. 1617. Síra Guðmundur Einarsson á Staðastað þýðir
1627 lagaboð þetta í riti sínu »Lítíl hugrás« og ávítar sýslumenn
harðlega fyrir ódugnað að framfylgja ekki þessum lögum. Ari
Magnússon sýslumaður svaraði riti síra Guðmundar og ber það
af sýslumönnum, að eftirgangsleysi við galdramenn sé þeim að
kenna; hann telur það miklu fremur stafa af skeytingarleysi há-
yfirvaldanna, að lögunum 1617 sé ekki fylgt, og virðist hann
ekki efast um, að þau lög gildi á íslandi. Ari sýslumaður telur
líka galdramálin mjög örðug viðfangs, af því ekki sé hægt að fá
sakadólgana til að meðganga; krefst hann þess, eins og ýmsir
prestar líka gerðu, að innleiddar séu pyntingar til sagna.
Éar sem Jón Sigurðsson vitnar til Alþingisbóka 1630, 1631
og 1637, virðist hann eiga við galdramál þeirra feðga Jóns Guð-
*) Hið sama er endurtekið í »Andvara« I, 1874, bls. 10.