Morgunblaðið - 31.03.2001, Side 36

LISTIR
36 LAUGARDAGUR 31. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í DAG er Jón Múli Árnason áttræð-
ur. Hann hefur verið helsti boðberi
djassins á Íslandi allt frá því hann
álpaðist inní útvarpsþátt Einars Páls-
sonar 1945, eftir að hafa gagnrýnt
Einar fyrir að kunna ekki skil á helstu
sólistum Ellingtons, en það var í októ-
ber 1945 að Einar byrjaði með þátt
þar sem djassinn var að minnsta kosti
hálfdrættingur á við aðra tónlist. Í
fyrsta bindi Þjóðsagna sinna segir
Jón Múli að Einar hafi svarað gagn-
rýni sinni með því að segja að fyrst
hann væri svona klár skyldi hann
bara koma í þáttinn og þurfti ekki að
segja Múlanum það tvisvar. Hann
,,ruddist með plötubunka inn í næsta
þátt Einars, rambaði þar með á
brautina þar sem ekki varð aftur snú-
ið né heldur numið staðar fyrr en eftir
hálfa öld“. Hann segist líka hafa verið
vel undirbúinn. ,,Frá því ég ánetjaðist
fíkninni haustið 1934 hafði ég ekki
hreyft mig spönn frá rassi grammó-
fónlaus, hafði fóninn með í öllum lang-
ferðum, í tjöldum á skólaferðalögum, í
öllum partíum innanbæjar og utan og
plötustafla í sérhönnuðum hulstrum.
Fór meira að segja í tíma í gaggó og
hafði hann með í lúkarnum á Gull-
toppi þegar síldarsumrin hófust 1937
og gat hreinlega ekki án hans verið,
hvorki á sjó né landi.“
Brátt var Jóni Múla falið að sjá um
djassþætti Ríkisútvarpsins og urðu
þeir djassakademía þjóðarinnar þótt
hann hafi ekki fengið prófessornafn-
bótina fyrir þá, heldur að kenna
djasssögu við Tónlistarskóla FÍH. Sú
kennsla bar góðan ávöxt. Heilan djas-
söguvetur í útvarpi og bókina Djass,
sem út kom 1985. Þar er saga djassins
rakin af næmum skilningi og ástríðu
sagnamannsins, en það hefur ætíð
einkennt djassfræðslu Jóns Múla að
góð saga er gulli betri og ekkert skal
orðað svo að ofar sé skilningi íslensks
alþýðumanns. Hann hefur verið al-
þýðufræðari í orðsins bestu merkingu
og jafnoki okkar fremstu manna á því
sviði, s.s. Sverris Kristjánssonar og
Björns Th. Björnssonar. Ég ólst upp
við djassþætti Jóns Múla í Ríkisút-
varpinu og Willis Conovers í Voice Of
America, en þegar ég fór að fást við
djassskrif og þáttagerð dró ég lær-
dóm af efnistökum Jóns og orðsnilld –
þótt Conover væri sosum góður fyrir
sinn hatt.
Ég hef setið á óteljandi djasstón-
leikum með Jóni og margri ráðstefn-
unni. Ógleymanleg verður mér ætíð
för okkar á Norrænu djassfræðinga-
ráðstefnuna í Ósló 1987. Hann flutti
þar erindi um fyrstu erlendu djass-
leikarana er gistu Ísland og svaraði
norrænum kollegum okkar, sem
undruðust að Íslendingar skyldu ekki
vera forustuþjóð í Norðurlandadjassi
á stríðsárunum hernumdir af engil-
saxneskum, meðan frændurnir voru
flestir undir járnhæl nasista. Svar
Jóns var sáraeinfalt og spekingarnir
sátu klumsa: ,,The US army is not a
jazzband.“
Jón Múli lærði hljómfræði og
trompetleik við Tónlistarskólann í
Reykjavík og söng hjá Pétri Jónssyni.
Hann blés lengi í kornett í skrúða
Lúðrasveitar verkalýðsins. Kornett-
blástur hans verður kannski ekki
lengi í minnum hafður en það verða
afturá móti lögin sem hann samdi. Yf-
irleitt við ljóð bróður síns Jónasar.
Þau eru til á fjölda hljómplatna og
hafa innlendir sem erlendir djassleik-
arar glímt við þau, s.s. Niels-Henning
Ørsted Pedersen og Finn Ziegler, en
enginn þó af jafnmikilli ástríðu og
Óskar Guðjónsson saxófónleikari.
Hann gaf út Söngdansa Jóns Múla
með hljómsveit sinni Delerað í fyrra
og í dag kemur út ný skífa: Keldu-
landið þarsem hann leikur dúett með
uppeldissyni Jóns Múla, Eyþóri
Gunnarssyni. Í tilefni afmælisins
verða tónleikar í Salnum í kvöld þar
sem lög Jóns Múla hljóma í túlkun ís-
lenskra djassleikara undir forustu
Óskars.
Jón Múli er að sjálfsögðu heiðurs-
félagi Jazzvakningar og Lúðrasveitar
verkalýðsins og djassklúbbur Reyk-
víkinga heitir í höfuðið á honum: Múl-
inn
Hann hefur alltaf trúað á tilgang-
inn í lífinu og mannskepnuna, þrátt
fyrir allt sem á hefur gengið í veröld-
inni, og jafnan vitnað til þess að fyrst
jafnmögnuð list og djassinn væri til
hlyti eitthvað vit að vera í tilverunni
hulið okkar skilningi.
Jón Múli Árnason er
áttræður í dag. Af því
tilefni verða haldnir
djasstónleikar í Salnum
kl. 20.30. Vernharður
Linnet fjallar hér um
„helsta boðbera djassins
á Íslandi“.
Louis Armstrong með kynni sínum, Jóni Múla Árnasyni, að loknum
fjórðu og síðustu hljómleikum sínum í Háskólabíói í febrúar 1965.
Djassprófessorinn
áttræður
SÝNING á verkum Birgis Snæ-
bjarnar Birgissonar og Sigtryggs
Bjarna Baldvinssonar verður opnuð
í dag kl. 16 á Myndlistarvori Íslands-
banka-FBA í Vestmannaeyjum.
Birgir Snæbjörn og Sigtryggur
Bjarni tilheyra félagsskap sem
kennt hefur sig við Gullpensil. Þeir
hafa hvorugur sýnt verk sín í Eyjum
áður.
„Ég vinn frekar hægt og fyrirvar-
inn var ekki mjög langur. Ég er
nýbúinn að sýna stóra seríu í Gerð-
arsafni sem ég hafði unnið að í tvö ár.
Ég hef þó verið að vinna aðra hluti
með og á þó nokkur ósýnd verk,
þannig að ég verð með þau og
kannski aðeins eldri myndir og
nokkrar teikningar á sýningunni,“
segir Birgir. „Ég vona því að sýn-
ingin verði góður spegill á mig og er
mjög spenntur.“
Birgir segir að hann hafi verið að
mála börn og unglinga. „Þetta eru
myndir sem virðast nokkuð saklaus-
ar við fyrstu sýn, en í þeim er þó al-
varlegur undirtónn. Ég verð með
eina mynd sem er byrjun á nýrri ser-
íu sem fjallar um leiki unglinga.
Þetta eru þó leikir sem geta verið al-
varlegir og uppstilling myndanna er
þannig að áhorfandinn getur alltaf
verið þátttakandi í leiknum.“
Sandur í Sahara
Þegar Sigtryggur er inntur eftir
því hvað hann ætli að sýna, segist
hann sposkur á svip ætla að selja
sand í Sahara. „Ég er sem sagt með
myndir af sjó. Þetta er hlutur sem ég
hef fengist við undanfarin fjögur ár.
Það er eitthvað við sjávarflötinn,
myndflötinn og dýptina. Sjávarflöt-
urinn er yfirleitt tiltölulega sléttur.
Ég horfi þó á sjávarflötinn sem af-
strakt fyrirbæri og það er hið sjón-
ræna í honum sem heillar mig og
möguleikarnir til þess að skapa dýpt.
Ég verð með fjórar nýjar myndir
sem ég málaði sérstaklega fyrir
þessa sýningu, auk tveggja eldri, en
ég held að þetta verði „púra“ sjór.“
Sýningarnar verða settar upp í
gamla Vélasalnum á horni Vestur-
vegar og Græðisbrautar. Aðgangur
er ókeypis. Sýningin er lokuð virka
daga. Opið er um helgar frá kl. 14–
19. Sýningunni lýkur 8. apríl.
Af
börnum
og sæ
Morgunblaðið/Sigurgeir
Birgir Snæbjörn Birgisson og Sigtryggur Bjarni Baldvinsson eru lista-
menn Myndlistarvors í Eyjum að þessu sinni.
KÓR Tónlistarskólans í Reykjavík
heldur tónleika í Laugarneskirkju
annað kvöld, sunnudagskvöld, kl.
20.30. Flutt verður tónverkið
Dauðadansinn eftir Hugo Distler.
Kvæðið er eftir J. Klöcking í þýð-
ingu Hjartar Guðmundssonar. Gísli
Pétur Hinriksson nemandi Leiklist-
arskólans les hlutverk dauðans en
aðrir lesarar eru söngvarar úr kórn-
um. Sungið verður á þýsku en lesið á
íslensku.
Stjórnandi kórsins er Marteinn
H. Friðriksson.
Einnig munu nemendur tón-
menntakennaradeildar taka próf í
kórstjórn og stjórna æfingakór
deildarinnar. Tveir nemendur úr
söngdeild skólans syngja einsöng
við undirleik Hrefnu Unnar Egg-
ertsdóttur píanóleikara.
Kór Tón-
listarskól-
ans syngur
í Laugar-
neskirkju
Í NORRÆNA húsinu verður opnuð í
dag, laugardag, dagskrá til kynning-
ar á menningu frá Norðurbotni í Sví-
þjóð. Þar kennir ýmissa grasa og
verður kynning á hverjum degi til 6.
apríl.
Dagskráin hefst kl. 19. Þá verður
opnuð sýning á verkum listamanna
frá Norðurbotni.
Kl. 20 verður hlaðborð með sæl-
keraréttum frá Norðurbotni þar sem
matreiðslumeistarinn Tommy Skare
sér um veitingarnar.
Kl. 21.30 verður fluttur tónrænn
skúlptúr fyrir slagverk og eld úti á
grasflöt Norræna hússins.
Yfirskrift gjörningsins er Slag-
síða.
Norður-
botnsdagar
Listasafn ASÍ við Freyjugötu
Sýningu Guðrúnar Gunnarsdóttur
á þrívíðum ljóðum lýkur á morgun,
sunnudag.
Sýningu lýkur
FJÓRÐU og síðustu tónleikar Tríós
Reykjavíkur og Hafnarborgar,
menningar og listastofnunar Hafn-
arborgar á þessu starfsári, verða
haldnir sunnudagskvöldið
1. apríl, kl. 20. Meðlimir
Tríós Reykjavíkur eru
Guðný Guðmundsdóttir
fiðluleikari, Gunnar Kvar-
an sellóleikari og Peter
Máté píanóleikari.
Að þessu sinni verða ein-
göngu flutt verk eftir Lud-
wig van Beethoven. Að
sögn Gunnars Kvaran end-
urspegla verkin á efnis-
skránni þau þrjú tímabil
sem sköpunarferli Beethovens er
gjarnan skipt í. „Þróun Beethovens
sem tónskálds var í raun með ólík-
indum og helgast það af því hversu
mikill byltingarmaður hann var,
bæði hvað varðar tónsmíðar og lífs-
stíl. Allt frá því að Beethoven hóf
tónsmíðaferil sinn, mætti hann mót-
stöðu fólks sem þótti verkin of flókin
og erfið, jafnvel hjá meistara sínum
Haydn. Þannig fór Beethoven alla
tíð sínar leiðir og ofbauð því stund-
um umhverfi sínu með bylting-
arkenndri tónsköpun.“ Gunnar
bendir einnig á að Beethoven hafi í
raun verið fyrsti listamaður vest-
rænnar menningarsögu sem naut
fullkomins listræns og fjárhagslegs
sjálfstæðis og var það vegna veg-
legra fjárframlaga velgjörð-
armanna Beethovens úr aðalsstétt.
Þannig var tónskáldið ekki undir
þjónustu við aðalinn komið eins og
önnur tónskáld, í og fyrir hans tíð.
„Beethoven hafði erfiða skapsmuni
og var framkoma hans gagnvart
hans nánustu ekki ætíð til fyr-
irmyndar. Hins vegar skín svo gríð-
arlega mikill mann-
kærleikur og göfgi úr tónlist
hans.“
Tónleikarnir hefjast á
sónötu ópus 24 fyrir fiðlu og
píanó, en hún er þekkt undir
heitinu Vorsónatan. „Það er
afskaplega bjart og fallegt
yfir þessu verki og því hefur
það fengið þetta heiti. Þetta
er mjög skemmtilegt verk til
að hefja tónleikana á, enda
er næstum því komið vor,“
segir Gunnar. Því næst verður leikin
sónata ópus 102, nr. 1 fyrir selló og
píanó, sem samin var árið 1815, 15
árum á eftir Vorsónötunni. „Verkið
markar þáttaskil í tónsköpun
Beethovens. Það er fyrsta verkið
sem tilheyrir þriðja tímabilinu, þar
sem Beethoven gerir gagngerar
breytingar og endurskoðanir á því
sem hann hafði verið að gera fram
að því. Í verkinu brýtur hann upp
formið, sem er gífurlega knappt og
samþjappað, og óvenjulegt fyrir
hans samtíma,“ segir Gunnar.
Eftir hlé verður flutt verk sem
samið var undir lok annars tímabils
meistarans, árið 1811. „Um er að
ræða „Erkihertogatríóið“ svonefnda
sem er frægasta píanótríóið eftir
Beethoven. Það er tileinkað hinum
mikla velgjörðarmanni og aðdáanda
Beethovens, Rudolph erkihertoga.
Verkið er langt og mikið og geysi-
lega magnað,“ segir Gunnar.
Tríó Reykjavíkur í Hafnarborg
Tríó Reykjavíkur. Peter Máté, Guðný Guðmundsdóttir og Gunnar Kvaran.
Tónleikar helgaðir
meistara Beethoven
Ludwig van
Beethoven
Morgunblaðið/Árni Sæberg
♦ ♦ ♦