Morgunblaðið - 22.10.2005, Síða 36

36 LAUGARDAGUR 22. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
NORSK FRÍSTUNDAHÚS/SUMARHÚS
Til sölu ósamansett
frístundahús/sumarhús frá Noregi.
Verð frá 3,5 millj.
Fulltrúar frá verksmiðunni í Noregi
eru staddir á Íslandi.
Upplýsingar veitir Sigurður í síma 893
2990 og Páll, á skrifstofutíma, í síma
550 3000 hjá Fasteignamiðstöðinni,
Hlíðasmára 17, Kópavogi.
Opið Hús
Skólagerði 36 efri sérhæð ásamt bílskúr
Opið hús er í dag
laugardag 22 okt. hjá
Rósu og Borgþór.
Þau taka vel á móti
áhugasömum milli kl. 16-
17. Verið velkomin.
UMRÆÐAN um jafnrétti tekur á
sig ýmsar myndir. Mest fer fyrir
umræðu um jafnrétti kynjanna en
það er einnig tekist á um annars
konar jafnrétti, meðal annars rétt-
indi samkynhneigðra. Hér ætla ég
að draga fram nokkur atriði sem ég
tel vera meginatriði í umræðu um
jafnrétti. Í næstu grein ræði ég um
„eðlilegan launamun kynjanna“, sem
tengist þessari umræðu.
Allir jafnir
fyrir lögum
Ég er jafnréttissinni
og tel að réttur ein-
staklinga, samkvæmt
lögum og reglugerð-
um, eigi að vera óháð-
ur kynferði, kyn-
hneigð, trú og mörgu
öðru.
Í grófum dráttum
ríkir jafnrétti
kynjanna á Íslandi og
litlir möguleikar á að
breyta lögum þannig
að jafnrétti kynjanna
verði meira en það er. Reyndar væri
fróðlegt að sjá lista yfir helstu breyt-
ingar á lögum sem hægt væri að
gera til að auka jafnrétti kynjanna,
ef þær eru þá einhverjar.
Tveir einstaklingar sem vilja vera
lífsförunautar ættu að hafa sama
rétt óháð því hvort þeir eru af sama
kyni eða ekki. Þetta ætti að gilda um
ættleiðingar eins og allt annað. Í vet-
ur mun réttur samkynhneigðra
verða ræddur á Alþingi og frumvarp
eða frumvörp lögð fram. Það ætti
ekki að vera þörf á mikilli umræðu
um hvort rétturinn eigi að vera sá
sami fyrir alla, en hugsanlega þarf
að velta fyrir sér útfærsluatriðum.
Þar gæti orðanotkun og textasmíð
valdið einhverjum heilabrotum, t.d.
ef orð eins og hjón og eiginkona
koma fyrir í lagatexta eða reglugerð.
Lög geta ekki tryggt að stofnanir,
fyrirtæki og einstaklingar komi jafnt
fram við alla óháð t.d. kyni og kyn-
hneigð. Fyrirtæki og einstaklingar
ættu að hafa sem mest frelsi, með
þeim takmörkunum að þeir skaði
ekki aðra.
Það er hins vegar óþolandi þegar
opinberir aðilar mismuna fólki, til
dæmis eins og þjóðkirkjan mis-
munar núna einstaklingum eftir
kynhneigð.
Jafnrétti kynjanna
Af og til gerist það að
hugtakið „jafnrétti
kynjanna“ er notað um
ýmislegt sem hefur lítið
með jafnrétti að gera.
Ef þetta hugtak er not-
að yfir mjög margt
verður erfiðara að ræða
markvisst um jafnrétti.
Ef, svo dæmi sé tekið,
barátta fyrir fækkun
ofbeldisglæpa er kölluð
jafnréttisbarátta þá er
erfiðara að halda upp
markvissri umræðu um
jafnréttisbaráttu.
Lög og reglugerðir
geta falið í sér jafnrétti eða misrétti.
Ekki er langt síðan algengt var í ís-
lenskri löggjöf að réttur einstaklinga
væri háður kyni en nú er þetta mis-
rétti nánast horfið úr íslenskri lög-
gjöf. Í öðrum löndum er ástandið
mjög misjafnt og í sumum löndum er
mikill munur á rétti kvenna og karla.
Eðlilegt er að nota hugtakið
„jafnrétti kynjanna“ þannig að það
nái einnig yfir það hvort fyrirtæki,
stofnanir og félagasamtök mismuni
einstaklingum eftir kynferði, jafnvel
þjóðfélagið allt. Mér sýnist hins
vegar að það torveldi umræðuna um
jafnrétti kynjanna að útvíkka
hugtakið enn frekar og þar með
útvatna það. Það að mun fleiri karlar
en konur starfa sem sjómenn ætti til
dæmis ekki að taka sem dæmi um
skort á jafnrétti þótt munur sé á
kynjunum hvað þetta varðar.
Jöfn tækifæri kvenna og karla
Þó baráttu fyrir jafnrétti
kynjanna sé að mestu lokið á Íslandi
þá er mikið verk óunnið í baráttunni
fyrir jöfnum tækifærum kynjanna.
Sú barátta er flókin og felst í mörgu.
Hún snýst um viðhorfsbreytingar og
margt annað. Ef vilji er til að breyta
ástandinu þá þarf að leggja áherslu á
uppeldi og menntun barna og ung-
linga. Með mikilli einföldun má segja
að þjóðfélagið gefi börnum tækifæri
og þar leika foreldrar lykilhlutverk,
en fullorðið fólk skapar sér sín tæki-
færi sjálft.
Stundum getur munur á körlum
og konum í tilteknum hópi (til dæmis
allir félagsmenn í VR) virst vera vís-
bending um að konur og karlar fái
ekki jöfn tækifæri vegna kynferðis.
Venjulega er þó skýringin sú að það
er mikill munur á viðhorfum,
áherslum og venjum kynjanna og
þess vegna er munur á því hvaða
tækifæri konur og karlar skapa sér.
Kynjamunur
Það er munur á kynjunum. Karlar
eru til dæmis að meðaltali hærri en
konur þótt auðvelt sé að finna konu
og karl þar sem konan er hærri.
Karlar eru að jafnaði sterkari en
konur. Konur lifa lengur en karlar.
Konur eru næmari á tilfinningar og
mynda sterkari tilfinningatengsl við
ungbörn en karlar. Þetta eru dæmi
um kynjamun sem telst vera eðlileg-
ur.
Konur eyða að jafnaði hærri fjár-
hæð í snyrtivörur en karlar. Karlar
hafa að jafnaði meiri tekjur en kon-
ur. Strákar eyða meiri tíma í tölvu-
leiki en stelpur. Stelpur og strákar
leika sér ekki eins. Það getur verið
mikill munur á kynjunum þótt full-
komið jafnrétti sé til staðar.
Jafnrétti og frelsi
Jafnréttið má setja í samhengi við
frelsi einstaklinga. Einstaklingar
ættu að hafa sem mest frelsi til að
lifa sínu lífi á þann hátt sem þeir
kjósa, svo fremi sem þeir hefta ekki
frelsi annarra eða brjóta lög og regl-
ur. Ef frelsið er haft að leiðarljósi er
ekki unnt að ganga langt í að gera
Íslendinga sem einsleitasta, t.d. með
því að minnka mun á því hvernig
karlar og konur verja lífi sínu. Þann-
ig er til dæmis mjög hæpið að stefna
að því að eyða alfarið launamun
kynjanna, en sjálfsagt að reyna að
minnka hann með ýmsum ráðum.
Jafnrétti á Íslandi
Snjólfur Ólafsson fjallar um
jafnréttismál
’Í grófum dráttum ríkirjafnrétti kynjanna á Ís-
landi og litlir mögu-
leikar á að breyta lögum
þannig að jafnrétti
kynjanna verði meira en
það er.‘
Snjólfur
Ólafsson
Höfundur er prófessor í Háskóla
Íslands
Á VORDÖGUM var kynnt
stjórnsýsluúttekt Ríkisendurskoð-
unar á Háskóla Íslands.
Hún var rædd í fjölmiðlum, t.d.
hér í Morgunblaðinu, þar sem
meðal annars var
sagt að „Háskóli Ís-
lands hefði brugðist
við breyttum að-
stæðum“ og fleiri lof-
samleg orð höfð um
skólann. En hvernig
ætla stjórnendur Há-
skóla Íslands að nýta
sér þessa skýrslu?
Í henni kom nefni-
lega margt mjög
merkilegt fram. Þar
má meðal annars
finna kafla þar sem
tekjur Háskóla Ís-
lands eru bornar
saman við tekjur er-
lendra háskóla í al-
mannaeigu sem eru
sambærilegir HÍ. Þar
er þjóðskólinn okkar
neðstur ef frá er tal-
inn háskólinn í Rij-
eka í Króatíu (og
reyndar gerir Rík-
isendurskoðun fyr-
irvara við allar tölur
um þennan tiltekna
króatíska háskóla).
Tekjur á nemanda
við Háskóla Íslands
eru helmingi lægri en
tekjur á nemanda í
háskólunum í Uppsölum í Svíþjóð,
Aberdeen í Skotlandi og Björgvin
í Noregi. En þessir háskólar eru
raunar allir kunnir af metnaði sem
lítið gætir í skiptum yfirvalda við
Háskóla Íslands. Hlutfall rann-
sóknartekna hjá Háskóla Íslands
er einnig mun lægra en hjá þeim
samanburðarskólum þar sem sér-
stök áhersla er lögð á framhalds-
nám og rannsóknir, s.s. í Lundi og
Uppsölum.
Til að kóróna þetta er hlutfall
annarra tekna en ríkisframlaga til-
tölulega hátt hjá Háskóla Íslands
(sem fær um þriðjung tekna sinna
frá Happdrætti Háskóla Íslands)
og er hann með hlutfallslega
mestu sértekjurnar af öllum nor-
rænu skólunum í samanburðinum.
Baráttuþrekið horfið?
Skýrsla Ríkisendurskoðunar
sýnir því glögglega að þó að fram-
lög ríkisins til háskólastigsins hafi
aukist hafa stjórnvöld látið Há-
skóla Íslands fá stjúpmóðurhlut-
inn.
Reynt hefur verið að þröngva
honum til að taka skólagjöld með
því að veita honum ekki nægilegt
fé enda sýna tölurnar svart á
hvítu að hann fær mun lægri rík-
isframlög en sambærilegir skólar í
Evrópu (nema þá í Króatíu sem
hingað til hefur ekki þótt vera við-
miðunarland fyrir Ísland).
Ennþá verra er að fjárframlögin
til skólans bera fyrst og fremst
vitni þeim fádæma þjösnaskap
stjórnvalda að knýja með yf-
irgangi fram þá stefnu sína að op-
inberar menntastofnanir skuli líða
skort og hvetja fremur til auk-
innar gjaldtöku og einkavæðingar
í almannaþjónustu.
Á þessu gætu stjórnendur Há-
skóla Íslands byggt og blásið til
sóknar gagnvart stjórnvöldum til
að sækja meira fé til skólans.
Staðreyndin er hins vegar því mið-
ur sú að það langvarandi fjársvelti
sem Háskóli Íslands hefur búið við
um margra ára skeið virðist hafa
slævt baráttuþrek manna þar á
bæ.
Stjórnendur skólans virðast
ætla að nýta skýrslu Ríkisend-
urskoðunar til að reyna að þókn-
ast þeim stjórnvöldum sem hér
hafa ráðið ríkjum undanfarin fjór-
tán ár.
Hvernig þá? Jú, nú hafa þeir
sagt upp nokkrum af þeim iðn-
aðarmönnum sem starfa í Háskóla
Íslands frá og með 1. nóvember
næstkomandi. Ástæðan er sögð sú
að að í sömu skýrslu
er um það rætt að
betra sé að fá verk-
taka til að sinna slík-
um verkum en fasta
starfsmenn en eins og
allir með grunnþekk-
ingu á hagfræði vita
lækkar það svokall-
aðan fastakostnað í
bókhaldinu.
En nú er Háskóli
Íslands stór stofnun
og þar eru mörg við-
haldsfrek hús og því
er mér það stórlega til
efs að þessi ráðstöfun
verði til að spara fé og
enn furðulegri er hún
á tímum þar sem gríð-
arlegur skortur er á
iðnaðarmönnum í sam-
félaginu. Þeir iðn-
aðarmenn sem hafa
unnið innan veggja
Háskólans hafa dyttað
að öllu, stóru jafnt
sem smáu, og það vita
allir að ekki er hlaupið
að því að fá verktaka
utan úr bæ nema til
að sinna stærri verk-
um. En fastakostn-
aður í viðhald lækkar
á pappírum og líklega vilja stjórn-
endur þóknast ríkisstjórninni með
þessum hætti — að segja upp iðn-
aðarmönnum sem margir hverjir
hafa verið starfsmenn Háskólans
svo árum skiptir.
Einkavæðing
ekki endilega hagkvæm
Í rannsóknum á einkavæðing-
arferli hefur iðulega komið fram
að þegar opinber þjónusta er
einkavædd á þennan hátt getur
kostnaður aukist og gæði þjónust-
unnar um leið minnkað enda er þá
oft minni samfella í þjónustunni,
fleiri ótengdir aðilar eru kallaðir
til og hún er rígbundin útboðsskil-
málum þar sem hugsanlega er
ekki tekið á öllu því sem kann að
koma upp á samningstímanum. Að
sama skapi er ekki hægt að tala
um að þessi kostnaður hafi vaxið
upp úr öllu valdi hjá Háskóla Ís-
lands að undanförnu samkvæmt
skýrslu Ríkisendurskoðunar. Árs-
verkum iðnaðarmanna hefur að-
eins fjölgað um 10,5% hjá skól-
anum frá 1994 til 2003 en á sama
tíma fjölgar ársverkum almennt
við skólann um 31%. Þá kemur
fram að hlutfall starfsmanna Há-
skóla Íslands við stjórnsýslu,
tæknistörf og aðra þjónustu virð-
ist tiltölulega lágt hjá skólanum
miðað við þá erlendu háskóla sem
hann er borinn saman við.
Spá mín er því sú að viðhalds-
kostnaður HÍ eigi heldur eftir að
vaxa en hitt og gæði þjónustunnar
eigi eftir að minnka.
Fullvissa mín er sú að stjórn-
völd Háskólans ættu fremur að
draga annan lærdóm af skýrslu
Ríkisendurskoðunar en að segja
upp nokkrum iðnaðarmönnum.
Þau ættu að blása til nýrrar
sóknar eftir fjármagni en ekki láta
þröngva sér inn á leið heimsku-
legrar einkavæðingarkreddufestu.
Ég vona að sverð þeirra séu ekki
orðin svo deig eftir margra ára
fjársvelti að þau hyggist láta ber-
ast stjórnlaust með þeim straumi
eins og allt of margar stofnanir í
samfélaginu.
Illa ígrundaðar
uppsagnir í
Háskóla Íslands
Katrín Jakobsdóttir fjallar um
mennta- og kjaramál
Katrín Jakobsdóttir
’Þau ættu aðblása til nýrrar
sóknar eftir
fjármagni en
ekki láta
þröngva sér inn
á leið heimsku-
legrar einka-
væðingar-
kreddufestu.‘
Höfundur er varaformaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.