Réttur - 01.07.1928, Blaðsíða 137
Rjettur]
VÍÐSJÁ
265
og ljettvægt fundið; einnig vjelar og vísindi, enda þótt
þau ein í framtíðinni gætu frelsað hina vinnandi stjett.
Nútímamennngin felur í sjer mótsetningu sem fyr
eða seinna knýr hana á hærra þróunarstig. Auðvaldið
hefir sameinað vinnukraft mannanna og skapað mögu-
leikann fyrir vellíðan allra; en jafnframt hefir það
skapað mótsetningu sína: verkalýðinn. Mannkymð
kemst ekki hjá því, að ganga gegnum hreinsnnareld
auðvaldsskipulagsins. Það getur ekki snúið við á þró-
unarbrautinni. Þetta skildi Tolstoj ekki, og þessvegna
var afstaða hans til mannfjelagsmálanna önnur en
byltingarmannanna.
Hann var, eins og Lenin einu sinni sagði, »óákveðinn
eins og bændurnir, framtakslaus á sviði mannfjelags-
málanna sem þeir, trúaður í insta eðli eins og þeir.
Hann var ekki nema að hálfu leyti byltingamaður«.
Hann fletti ofan af svikamyllu auðvaldsskipulagsins,
en prjedikaði þrátt fyrir alt, þolinmæði, afskiftaleysi
og trúartraust.
. Enginn skyldi halda, að hægt væri að skilja mann-
fjelagsskoðanir Tolstojs af skáldskap hans. En Tolstoj
talaði aldrei tilfinningamáli einu, hvort heldur um
náttúru eða mannlíf var að ræða. Hann lagði aðalá-
herslu á það frá því fyrsta, að leita sannleikans.
Hvaða sannleiki var það, sem Tolstoj leitaði? Maður
með slíkum ástríðum sem Tolstoj, hlaut altaf að rek-
ast á annara manna vilja. Hinsvegar stóð hann alla æfi
undir áhrifum hins kristilega siðalærdóms, sem hvorki
leyfir eigingjarnt líf á annara kostnað, nje tröðkun á
annara rjetti. Þessi mótsetning hjá Tolstoj milli eðlis-
fars og sannfæringar rak hann umfram alt annað til
að leita sannleikans. Hann leitaði möguleikans á mann-
fjelagsskipulagi, þar sem enginn gengi á annara rjett,
og allir lifðu í friði og einingu. Sem listamaður leitað-