Réttur - 01.01.1974, Blaðsíða 16

það eru ýmist vandamál sósíalismans eða
jjálfstæðisbaráttu Islendinga að fornu og nýju
og standa sífellt í brennipunkti hreyfinganna.
Aðallega er það afstaðan milli hugsjónar-
innar annarsvegar og hins „pólitíska raunsæ-
is'' eða „realpólitíkurinnar" hinsvegar, sem
veldur hugarangri hans. Hann óttast afslátt-
arstefnu frá hugsjóninni, er nálgist svik, —
en jafnframt hefur hann slíka tröllatrú á
þjóðinni, fjöldanum, að hún geti aldrei brugð-
ist vonum hans. (Og rétt er það að að lokum
mun þjóðin hans sjá um að honum verði að
trú sinni, en henni getur löngum fatast flugið
háa á leiðinni þangað til lokasigrinum er
náð.)
Þannig er því varið með hugleiðingar
hans út af samþykkt Keflavíkursamningsins
5. okt 1946 (sjá bls. 258 og áfram). Hann
heldur að við hefðum getað hindrað þann
samning, ef „einurð sem dugði" hefði verið
beitt.
Kristinn var þá, ásamt Sigurði Guðmunds-
syni, ritstjóri Þjóðviljans. Sú sókn, er hann
skipuleggur þá í Þjóðviljanum, gegn Kefla-
víkursamningnum, er líklega hámark þess í
þrótti og víðfeðmi, sem nokkurn tíman hef-
ur náðst í sjálfstæðisbaráttunni nýju. Með
eldmóði sínum magnar hann ekki hvað síst
menntamennina til að gerast þátttakendur í
baráttunni. Meðal þeirra, sem skrifa þá und-
ir áskorun til Alþingis um þjóðaratkvæða-
greiðslu um samninginn eru: Davíð Stefáns-
son, Páll Isólfsson, Steinn Steinarr, Einar Ol.
Sveinsson, Tómas Guðmundsson, Halldór
Laxness, Olafur Lárusson, Sigurður Nordal,
Asgrímur Jónsson, Vilmundur Jónsson, Lárus
Pálsson o. fl. o. fl. — Sósíalistaflokkurinn
skipuleggur verklýðssamtökin til baráttu. Al-
þýðusamband Islands kemur á allsherjarverk-
falli í Reykjavík 23. sept. til að knýja fram
þjóðaratkvæðagreiðslu. Mótmæli þorrans af
verklýðsfélögum landsins gegn samþykkt
samningsins streyma að til Alþingis. Séra Sig-
urbjörn Einarsson, síðar biskup, heldur eina
af sínum besm sjálfstæðisræðum á fundi í
barnaskólaportinu, birt í Þjóðviljanum und-
ir fyrirsögninni: „Möskvinn er máske lít-
ill, en netið er stórt."
Skrif Kristins sjálfs voru brennandi heit,
borin uppi af þessari ódrepandi trú hans á
þjóðina, sem hann ann svo heitt að nánast
var tignun og sú trú entist honum allt hans
líf. Hann hélt fram til síðustu stundar að
það tækist að hindra samþykkt Keflavíkur-
samningsins. Hann trúði á áhrif þess andlega
og félagslega máttar, sem upp var skorinn
með herör þessari hinni miklu, — hélt hún
hefði áhrif á þá menn á þingi, sem ráðnir
voru í að bregðast kosningaloforðum sum-
arsins. Því var sem brysti strengur í brjósti
hans, er samningurinn var samþykktur (32—
19) og þjóðaratkvæðagreiðslu hafnað (27—
24). Þessum eldheita hugsjónamanni var of-
raun að sjá þann ósigur, er við og þjóðin biðu
í þeirri eldraun. Eg man hann hringdi til
mín að lokinni atkvæðagreiðslunni 5. okt.
og sagði að nú yrði ég að skrifa leiðarann,
hann væri ekki í skapi til þess. Og ég stal
orðalagi de Gaulle frá 1940 og reit leið-
arann undir fyrirsögninni: „Orusta hefur tap-
ast, stríðið heldur áfram."
Orustan hafði tapast um sumarið. Þjóðinni,
sem var vissulega andvíg öllum herstöðvum,
hafði fatast, er hún trúði þeim, sem þá létust
vera andvígir her og sinnti ekki aðvörunum
Sósíalistaflokksins um hvað við lægi, ef hann
ekki stóryki fylgi sitt. En hann stóð í stað
(19,5% fylgis í landinu, 28,5% fylgis í
Reykjavík eins og 1942). Þar með var ljóst
hvað verða vildi. Að beita öðrum ráðum,
þegar blóðið ólgaði í æðum vonsvikins fólks
um haustið, hefði verið óráð. Sósíalistaflokk-
urinn gerði allt, sem í hans valdi stóð, til að
hindra samþykktina, ekki síst með slitum
16