Náttúrufræðingurinn - 1938, Page 47

NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN 91
tiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiimimiiimmiiMiimiiiiiiimiimiimiiiimimiiiiiiiiimimiiimmmmiimiiimimiimii
J)ótt leðurblökurnar séu heimsdreifðar, vantar þær þó í norð-
lægustu löndum, þó að þar sé sægur af skordýrum á meðan á
sumrinu stendur. Orsökin er líklega sú, að sumarið er svo stutt,
að dýrin geta ekki búið sig undir hinn langa vetur, eins og nauð-
synlegt er.
Af nagdýrum er mikið, allstaðar á svæðinu. Fjölda margar
tegundir eru sameiginlegar, eða þá að skyldar tegundir eru hvor
í sinni heimsálfu. Hér nægir að nefna héra, íkorna, bjóra, stökk-
mýs, rottur og mýs. Hins vegar eru til margar tegundir í Evrópu
eða í gamla heiminum yfirleitt, sem ekki eru til í þeirri nýju, og
sömuleiðis eru til margar tegundir í Ameríku, sem ekki eru til í
Evrópu. Af amerískum tegundum vil ég nefna preríuhundana,
sem eru á stærð við hálfstálpaðan kettling, og lifa á preríum og
sléttum á hálendinu. Þar er einnig bísamrottan, sem gefur af sér
verðmæt skinn, fjallabjórar og trjágeltir. í Evrópu eru aftur á
móti blindgeltir, heslijnýs, blindmýs og kjarrmýs, en engin
þeirra dýra eru til í Ameríku. Loks má telja hánorrænar tegund-
ir nagdýra, eins og til dæmis snæhérann og læmingjann, sem
eiga heima í báðum heimsálfunum, í kuldabelti því, sem tengir
þjær að norðan. Merkileg er útbreiðsla snæhérans. Hann á heima
í norðurhluta Norður-Ameríku, á Grænlandi, í norðanverðum
Noregi og Svíþjóð, en einnig á Skotlandi, í Alpafjöllum, Pýr-
eneafjöllunum og Kákasusfjöllunum. Af þessu er það ljóst,
að heimkynni þessarar hérategundar er slitið í sundur, þar sem
hún lifir suður á Skotlandi, Spáni og Kákasus, og skýringin á
þessu fyrirbrigði er Istíminn, sem einu sinni gekk yfir norður-
heim. Þegar ísbreiðan náði sem lengst suður á bógnn, hafa snæ-
hérarnir lifað við suður-jaðar hennar, en þegar hlýir tímar fóru
í hönd, og ísinn fór að leysa, skiptist stofninn í flokka, sumir
flokkarnir fylgdu ísnum til norðurs, en aðrir héldu upp í fjöllin,
en brátt dró í sundur með flokkunum, eftir því, sem ísröndin
færðist lengra norður og upp í fjöllin, og þess vegna er stofninn
nú jafn slitróttur og hann er.
Flest öll rándýrin á Norðursvæðinu eru þau sömu vestan hafs
og austan, t. d. gaupur, stærstu dýr af kattarættinni, sem til eru
á Norðurlöndum, greifingjar, refir og úlfar. Sumar af þessum
tegundum eru nú smátt og smátt að tína tölunni, eins og til
dæmis úlfurinn, sem fyrr á öldum var miklu algengari víðs-
vegar um Evrópu og Ameríku, en hann er nú. Það eru ekki nema
fáeinir mannsaldrar síðan hann var í Danmörku, en nú hefir