Náttúrufræðingurinn - 1938, Side 66

110 NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
.iiiiiiiiimiiimiimimimiimilliliiiiimmiiiiiiiiiiiiimiimiiiiiiimiimiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiimiiiiimiiimmmmiiiimiiiiiiiimi
Birtan og blómin.
Birtan er lífsnauðsyn fyrir flestar æðri plöntur. Þegar bjart er,
vinna þær næringu (kolefni) úr loftinu með grænu kornunum, sem
einkum er að finna í blöðunum. Blöðin þurfa því að vita sem hag-
kvæmast við birtunni. Lítið á gluggaplöntu sem staðið hefir ó-
hreyfð nokkra daga. Öll blöðin teygja sig út að rúðunni, móti
birtunni. Þau gera þetta blátt áfram til að ná betur í mat úr loft-
inu. Af sömu ástæðu verða tré í þéttum skógi bolhá með krónu í
topnum. Þau seilast upp til að njóta birtunnar, sem hér einkum
kemur að ofan. Tré í skógarjaðri teygja blöð og greinar út frá
skógarskuggunum út í sólskinið. í myrkri verða plöntumar fölar
og veiklulegar. Kartöfluspírur verða þá langar og brothættar. En
séu kartöflurnar látnar spíra í birtu, þá verða spírurnar þrek-
legar, grænar eða bláleitar og blöð fara brátt að myndast. Ekki
þurfa þó allar plöntur jafnmikla birtu. Ýmsar lægri jurtir geta
þrifist í dimmu og burknar t. d. þurfa ekki sterkt sólskin. Þeir
vaxa í skugga skóganna eða í hraunholum, sem hér koma þeim
víða í stað skógar. Þarna í skjólinu og skugganum þrífast þeir
vel og mynda fagra brúska. En birtan hefir fjölbreyttari áhrif
en þetta. Ekki er allt undir birtumagninu komið. Lengd dags
og nætur, þ. e. birtutíminn, hefir líka mikil áhrif á gróðurinn,
einkum á blaðvaxtartíma og blómgun. Það er fremur stutt síðan
mönnum var þetta fyllilega ljóst. Flestir kannast við Virginia-
tóbak. Einhver bezta tegundin af því heitir Mammut-tóbak og
kom fram á sjónarsviðið árið 1906. Plantan óx vel í Virginiu,
blöðin urðu stór og góð til tóbaksgerðar. En plantan blómgaðist
ekki eða mjög dræmt. Var hún ræktuð í gróðurhúsum til að fá
hana til að blómgast. Þá kom í Ijós að á veturna blómgaðist
plantan ágætlega, en á sumrin alls ekki. Þetta þótti einkennilegt
og varð til þess að tveir Ameríkumenn, Garner og Allard fóru að
rannsaka málið. Þeim datt í hug að hér væri um birtuáhrif að
ræða og gerðu tilraunir, sem síðan eru frægar orðnar um allan
heim. Árið 1920 reyndu þeir Sojabaunategundirnar Mandarin,
Peking og Biloxi. Ef þessar baunir voru látnar spíra að haustinu
og vetrinum, þegar lengd dagsins var 9i/o—12 tímar, þá varð
blaðvaxtartíminn (þ. e. tíminn frá spírun til blómgunar) 25 dag-
ar. Væru nú baunirnar látnar spíra í marz-lok, þá fór blaðvaxtar-