Náttúrufræðingurinn - 1944, Page 66

168
N ÁTTÚRUFRÆÐIN GURINN
meðferð eða notkun eða verð á selaafurðum á liðnum öldum, að ég
nú fari nokkuð teljandi út í þá sálma. En hér er áreiðanlega um rann-
sóknarefni að ræða, sem er þess vert, að því sé gatnnur gefinn. Aðeins
tvö atriði vil ég drepa á, mönnum til gamans.
í einhverju liinu elzta handriti, sem til er af hinum fornu Búalög-
um, stendur meðal annars: ,,20 fjórðungar með saltaðan sel er hundr-
að“ og annað handrit samsinnir þessu. Aftur hafa önnur liandrit: ,,f2
fjórðungar saltaðan sel í hundrað". Öll eru þau handrit, er þetta
greina, eldri en — eða skrifuð fyrir — 1500 og gefa því til vitundar,
að þá hafi verið alsiða að salta niður sel til manneldis. Nú er það
öllum vitanlegt, sem nokkuð þekkja til hinna fornu landaura, að kýr-
in hefur frá upphafi verið verðmælirinn, sem allar aðrar afurðir voru
miðaðar við, og ávalt talin 1 hundrað. Nú virðist mér líklegast, að
með orðinu „fjórðungur“ eigi Búalögin við fjórðung (14) úr keraldi,
því að á öðrum stöðunr er talað um „fjórðung keraldamæltan". En
keröld voru þau ílát kölluð í æsku minni, er tóku að minnsta kosti
yfir 200 lítra, og eitt var lengi til á heimili mínu, er tók 240 lítra og
var nefnt tveggja tunnu kerald. Sé miðað við þá stærð, verða 20
fjórðungar saltaðs sels sama sem 5 lagartunnur og jafngilti þá einu
kúgildi. Sýnir Jretta, að eigi hefur verið þurrð á selakiöti, nreðan
þetta verð var á því, en eftir því senr færri fjórðungar eru reiknaðir
í kúgildinu, eftir því lieítir verið nrinna unr selakjötið og það þar af
leiðandi dýrara.
Þá er önnur setning í einu elzta handriti Búalaganna enn eftir-
tektarverðari í nrínunr augunr. Þar stendur: „Lysesfjórðungur ker-
aldmælur ok af bræddu lyse jafn hákarls vætt en II álunr ódyrre al
grafalyse“. Síðasta orðið gefur nefnilega til kynna, að til forna lrafi
l’eiti af sjávardýrunr verið geynrd í gröfunr, og látin renna þar — verða
sjálfrunnin — og er það geymsluaðferð, senr nrér vitanlega, síðari
tínrar liafa lítið eða ekkert af að segja fyrr en farið var að steypa safn-
þrær fyrir síld, og er það óskylt þessu. Verðmunurinn á bræddu lýsi
og grafarlýsi er öllunr vel skiljanlegur.
En þegar ég sá orðið „grafalyse", þá datt nrér í hug, að ég lrefði
lesið það í sögu Ketils lrængs, að Irann lrafi á veiðiferðum sínum —
eða lrvað maður á að kalla það — á fjörðununr norðan við Elrafnistu,
fundið grafir stórar, fullar af kjöti. Og Sturlunga segir frá því, að
ísleifur Hallsson hafi farið í hvalgrafir Eyjólfs bróður síns og tók
þaðan og greiddi hverjunr aðkomumanni — í laun fyrir lofaða lið-