Náttúrufræðingurinn - 1944, Blaðsíða 80

INGÓLFUR DAVÍtíSSON:
Blómalitur, blómailmur
Lögun, litur og ilmur blómanna ráða úrslitum, að jainaði við val
urtanna í skrúðgarðinn. Eru litur og ilmur oft þyngri á metunum, en
vaxtarlagið. Stærð og blómgunartími koma líka mjög til greina. Ilm-
ur blómanna er háður ýmsum vaxtarskilyrðum. Náskyld jurtaaf-
brigði geta einnig verið mjög misjafnlega ilmrík. Séu jurtir ræktaðar
undir rauðu gleri eykst ilmur þeirra mjög, t. d. jarðarber. Crassula-
blónt taka þá einnig að anga þægilega, þótt venjulega séu nær ilmlaus.
Er þetta sennilega að þakka hitaáhrifum rauðu geislanna, sem hafa
mikla bylgjulengd. Séu ilmjurtir ræktaðar í skjóli, móti sól í þurr-
um jarðvegi, svo að þær njóta sem mests hita, þá eykst greinilega
angan þeirra. Veldur aukin uppgufun ilmolíanna þar miklu um,
en ilmefnaframleiðslan er líka ineiri þarna.
Oft er spurt: hvers vegna ilma sumar jurtir, en aðrar ekki? Þeirri
spurningu verður aðeins svarað að nokkru leyti, því að margt er enn-
þá á huldu um málið, eða styðst við getgátur einar. Efnafræðingar
hafa rannsakað ýmsar ilmjurtir og fundið þar ilmefnasambönd
margskonar. Er ekki ósennilegt, að ilmefnin séu aukaframleiðsla í
jurtaverksmiðjunni. En mikilvæg eru þau ekki að síður og stuðla
mjög að viðhaldi ættstofnsins. Þrjú efni eru talin ráða mestu í þess-
um efnum — kolefni, vetni og súrefni, einkum eftir því, hvernig
Jreim er raðað í efnasamböndunum eða hringunum. Er til óendanleg
fjölbreytni í niðurröðuninni. Hugsið ykkur mislitar kúlur festar á
band, bundið í hring til samanburðar. Geta náskyldar tegundir eða
afbrigði haft mjög frábrugðinn ilm. Hvaða gagn er í svona mikilli
fjölbreytni? Efnafræðin aðstoðar við að komast eftir. hvernig hún
getur átt sér stað, en ekki hvers vegna.
Litumst dálítið um meðal blómjurtanna. Við komumst þá skjólt
að raun um, að flugur og fiðrildi heimsækja iðulega ilmblómin, en
ekki hin ilmvana. Flest blóm ilrna mest á daginn, en sum anga samt
mest, þegar rökkva tekur, t. d. kvöldstjarnan (næturfjólan), sem al-