Andvari - 01.01.1986, Síða 78

76
GUNNAR KRISTJÁNSSON
ANDVARI
mynd platónismans um frummyndirnar sé að hans mati „fögur og stórkost-
leg“4).
Með þessi sterku platónsku áhrif í huga verður margt ljósara í skáldskap
Snorra Hjartarsonar en ella. Hér verður kenning platónismans um frum-
myndirnar ekki rakin til hlítar en meginþættir hennar eru á þessa leið: Plató
og hans menn litu svo á, að líf mannsins væri ekki annað en skuggi af lífínu
sjálfu. Fyrirbæri veruleikans væru einungis eftirmyndir. Frummyndirnar
væru handan seilingar mannsins, í tilvist sem honum væri bannaður að-
gangur að. Frummyndirnar og lífíð sjálft væri hins vegar hvort tveggja til
staðar í undirvitund mannsins. Maðurinn er firrtur frá raunveruleikanum
handan raunveruleikans en samt dreginn til hans í sífellu af krafti, sem
spekingarnir kölluðu eros, þrána til einingar. Þessari einingu verður þó
aldrei náð. Þrá mannsins til hins sanna og góða og fagra verður aldrei
svalað. En allt líf hans ber þessari óuppfylltu og óseðjanlegu löngun vitni.
Platónisminn fjallar því um fírringu mannsins, vitundina um hina heilu og
ófírrtu tilvist í árdaga áður en syndafallið gerðist.
Hið þekkta platónska hugtak eros virðist víða liggja til grundvallar í ljóð-
um Snorra. Þennan kraft virðist skáldið skynja oft og hann dregur það á vit
þess raunveruleika, sem er handan raunveruleikans. Þessi platónska hug-
mynd hefur víða sett svipmót sitt á vestræna menningu. T. d. á dulhyggjuna
eða mýstikina, sem þróaðist mjög innan kirkjunnar öldum saman en síðar
meir jafnframt utan hennar og hefur sett svip sinn á bókmenntir og listir
allra tíma5) í stórum dráttum mætti greina milli náttúrudulhyggju og þján-
ingardulhyggju. En að baki liggur sama þráin til unio mystica, hinnar leynd-
ardómsfullu sameiningar við hið eina, veruleikann að baki hinni sýnilegu
tilvist6).
Mörg ljóð Snorra bera unio mystica, þessu sígilda hugtaki dulhyggjunnar,
vitni. Ljóðið IIrossagaukur‘) svo og ljóðið Raddir8) eru ágæt dæmi. Sama er að
segja um ljóðið Minning9): „. . . einn/ og samur því öllu“. í því ljóði kemur
fram bernskuminning skáldsins sem átti að því er hann hefur tjáð mér góða
bernsku. — Hið „þráða ástarland" er ekki týnt heldur horfið um stund, fyrr
eða síðar lýkur útlegðinni og skáldið hverfur aftur að fullu og öllu inn í
hina leyndardómsfullu einingu.
Það er ofurauðvelt að lesa ljóð Snorra í anda platónskrar heimspeki.
Helgi Hálfdanarson hefur komist svo að orði í umfjöllun sinni um ljóðið
Rauðir gígar og grár sandur: „Sú kynjamynd af landinu, sem hér blasir við
bláum tindum, sameinar í eina sjónhendingu fortíð, nútíð og framtíð, hún
er mynd íjögurra vídda, mörkuð af tímanum sem hinni fjórðu vídd . . .
Þetta er allt í senn, landið, þjóðin, sagan, þetta er ísland. Og hamingjan í
sambúð manns og moldar er engin stundarhrifning; hún er signuð af
þeirri eilífu ást, sem í árdaga spann taugina römmu“10). Hin „eilífa ást“ er