Andvari - 01.01.1986, Blaðsíða 111

ANDVARI
SJÓNARHÓLL SÖGUMANNS
109
með öllu rofm hjá stórum hluta þjóðarinnar. í sögunni er minnilegust
kennd hausttregans vegna óumflýjanlegra breytinga sem skola með sér
mörgu sem mönnum er dýrmætt. Uppreisnin gegn vonlausum samfélags-
háttum er víkjandi í sögunni, enda ekkert um það sagt eða gefið í skyn að
neitt betra líf bíði söguhetjunnar. Ef við lítum á Sjötíu og níu af stöðinni í
þessu samhengi og örlög Ragnars Sigurðssonar er raunar ljóst að heimur
borgarlífsins reynist ormagarður saklausum sveitapilti.
Indríði G. Þorsteinsson er því ekki og hefur aldrei verið uppreisnar-
höfundur. í Þjófi í paracLís bregður hann upp nokkuð fegraðri mynd sveit-
arinnar. í þeirri sögu hefur væntumþykjan vinninginn, hún er í rauninni
öll í björtum lit og skortir hana því nokkuð á dýptina. Aftur verður hið
íroníska viðhorf sterkara í Norðan við stríð (1971) og jafnframt sú hugsun
hversu hinn stóri heimur reynist litlu samfélagi óviðráðanlegur. Stríðið
kemur til kaupstaðar norður á hjara og setur líf fólksins fullkomlega úr
skorðum. Þeir sem vilja halda sínu striki og eru tryggir gömlum lífsgildum
tortímast.
Hernáminu fylgdi siðlos eins og menn oftlega hafa rætt og skrifað um.
En Indriði er laus við það í sögum sínum að hafa uppi siðferðilegar prédik-
anir eða vandlætingarsemi. Þess gætti töluvert í verkum næstu kynslóðar á
undan. Segja má með Vésteini Ólasyni að mannskilningur Indriða sé ein-
faldur. Hitt er hæpið að hann sé „endanlega markaður af mannfyrirlitn-
ingu“, en þá ályktun dregur Vésteinn af Norðan við stríð. Hér hygg ég að
hann hafi tekið íronískan frásagnarhátt sögunnar of alvarlega. Ef mórall-
inn í sögum Indriða G. Þorsteinssonar telst viðsjárverður mun fleiri höf-
undum hætt.
Tilefni þessarar greinar var smásagnaritun Indriða. Um íslenska smá-
sagnagerð hefur Matthías Viðar Sæmundsson látið þessi orð falla í blaða-
grein:
Ég held að greina megi togstreitu tveggja heimsmynda innan íslenskrar
smásögu frá upphafi og eiga þær upptök sín í öndverðu viðhorfi til mannlífs-
ins og stöðu manneskjunnar gagnvart sjálfri sér, þjóðfélagi og tilveru. Þessar
heimsmyndir þykir hentugt að kalla raunsæi eða realisma og módernisma
þegar þær birtast í bókmenntum. Raunsæismenn túlka að jafnaði mann-
eskjuna sem félags- eða siðferðisveru og kryfja tengsl einstaklings og um-
hverfis. Módernistar setja hins vegar hina einkalegu tilvistarreynslu á
oddinn. í verkum þeirra er einkum fjallað um ýmis sam-mannleg vandamál
og þýðingu þess að vera til sem manneskja. Félagslegar eða siðferðilegar
ástæður skipta þá ekki höfuðmáli eins og realista.8*
Matthías bætir því við, sem ljóst má vera, að þessi greining sé mjög gróf