Andvari - 01.01.1944, Page 49

andvari
Magnús Stephensen og verzlunarniálin 1795-1816
45
/
Áður en vikið verður að atburðuin ársins 1807 og afleiðing-
um þeirra, þykir rétt að rekja stuttlega helztu atriði verzlunar-
málsins frá árslokum 1787, er kaupþrælkuninni var að nokkru
af létt — eftir 185 ára raunaferil, frá 1602 að lelja.
Frá ársbyrjun 1788 var verzlunin við ísland gefin frjáls
öllum þegnum Danakonungs í Norðurálfu, þeim, er þá bjuggu
eigi enn við kaupþrælkun. En öllum öðrum harðlega bönnuð
viðskipti við landsmenn. Væntu margir góðs af umskiptum
þessum. Studdu menn eigi sízt vonir sínar við það, að samkeppni
myndi hefjast milli kaupmanna í kauptúnum landsins. Þetta
fór þó á annan veg. Aðeins í tveiinur höfuðkaupstöðunum,
Akureyri og Reykjavík, varð slíks vart. Hitt kom svo sem af
sjálfu sér, að kaupmenn þeir, er keyptu verzlunargögn einok-
unarinnar, urðu nær fullkomlega einráðir, hver á sínum verzl-
unarstað. Líklega hefur það ljóst verið ýmsum mönnum þegar
í upphafi, að hætt var við, að þannig myndi fara um hina svo
nefndu fastakaupmenn. En þó munu þeir hafa gert sér vonir
um, að úr því myndi draga verzlun lausakaupmanna, er færi
milli hafna sumarlangt og verzlaði í ýmsum stöðurn. Þetta
brást. Eins og högum var háttað reyndist lausakaupmennskan
áhættusöm. Það var mjög undir árferði komið, hvort þeim
^ökst að fá nægar vörur í skip sín, enda neyttu fastakaupmenn
uðstöðu sinnar eftir megni til þess að liindra viðskipti þeirra.
bm þótt fastakaupmenn stæði ólíkt betur að vígi, var þeim mein-
iba við „spekúlantana" og töldu hagsmunuin sínum stórhættu
;ó þeim búna.
Nú voru flestir fastakaupmenn stórskuldugir féhirzlu kon-
ungs vegna kaupa á skipum og húsum hinnar gömlu konungs-
verzlunar. Báru þeir það fram fyrir stjórnina, að ef verzlun
lausakaupmanna héldist við eða færi vaxandi, væri hætt við,
að þeir gæti eigi staðið í skiluin við féhirzlu konungs. Komu
þeir svo máli sínu, að stjórnin sá ekki annað vænna en gefa
út bréf, er túlkuðu ákvæði verzlunarlaganna þannig, að mjög
luengdi að lausaverzlun og verzlunarfrelsi öllu innanlands.3)
^ ar hið síðara einkum illa ráðið og er augljóst, að hér fórnaði
stjórnin hagsmunum landsmanna af ótta við að bíða sjálf nokk-