Iðunn : nýr flokkur - 01.07.1930, Síða 48

254
Um listir.
ÍDUNN
leggur út á braut sína í þeirri sannfæringu og von, að
þess muni honum verða auðið. Hin ráðandi stétt sér
sér hag í því að varðveita með mönnum þá trú, að svo megi
fara, þrátt fyrir að það er hún sjálf, sem sker úr því, hvað
selja megi og keypt verði af list. Hún Iætur sem sig
skifti boðskapur listamannsins, lífsstefna hans og mark-
mið, engu — aðeins að nógu glæsilega sé boðað og
listrænt farið með markmiðum. Hún Iæzt kaupa sann-
leika, sem henni er óþægilegur, ef ekki finnast lýti á
framsetning hans. Ef þessu væri þannig varið, þá hefði
listamaðurinn óbundnar hendur; hann væri frjáls, hann
hefði skilyrði til þess að geta orðið forbrjótur mann-
kynsins. En þetta er blekking. Lögmál samkepninnar
gerir að engu þetta frelsi. Hér haggar það engu, þótt
upp hafi risið öðru hvoru afburðamenn. Það sýnir að-
eins hvers vænta má af listum, þegar þar kemur, að
sæmilega hefur verið í garðinn fyrir þær búið.
Samkepnin um markaðinn er eitt það, sem mest háir
listamönnum. Nálega allir þeir listamenn, sem ég hef
átt tal við, segja um allmikinn hluta verka sinna: Það
er ekkert gagn í þessu; ég gerði það aðeins til að selja.
Fyrsta skilyrðið fyrir tilorðningu göfugrar og stórreng-
legrar listar er það, að listamaðurinn finni sig í þjón-
ustu voldugs tilgangs, að þessi tilgangur fylli hug hans
og sál með reginafli, svo að hann eigi ekki um neitt að
velja — að hann finni voldug öfl flæða í gegnum per-
sónu sína og skapa sér form með kunnáttu hans.
Sköpunargleði listamannsins er hvorttveggja í senn, sig-
urhrós og auðmýkt — auðmýkt, sem liggur í því, að
beygja alt vit sitt og vilja, orku og kunnáttu undir
megin-tilgang sinn í drottinhollustu og einlægni. Og alt
er þetta svo fjærri verzlunar-sjónarmiðum yfirstéttarlistar-
innar, sem framast má verða. Listamaðurinn verður að