Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Síða 20

KENNSLA HEIMA OG Í SKÓLA
fyrir og yfirvöld mæltu með (Lög um fræðslu barna 1907, 1. gr., Skólablaðið 1914
(8.3) :38, Skjöl nr. 537). Þess er líka að gæta að ósjaldan áttu í hlut foreldrar sem voru
ekki borgunarmenn fyrir þeim kennslukostnaði sem hefði hlotist af slíkri ráðstöfun.
Undir þessum kringumstæðum eygðu úrbótasinnar það úrræði helst að færa
prófskyldu barna niður fyrir aldursmark hinnar almennu fræðsluskyldu (tíu ára).
Tillaga um að færa prófaldur barna niður í sjö ár kom fram hjá ónafngreindum
höfundi í Skólablaðinu 1915 ((9,6):85). Þremur árum síðar talaði Magnús Helgason,
skólastjóri Kennaraskólans, fyrir því að átta og níu ára börn yrðu prófskyld
(Magnús Helgason 1918:15). Þessi tillaga var síðan tekin upp í frumvarpi opinberr-
ar menntamálanefndar 1921 og samþykkt sem ákvæði í lögum um fræðslu barna
1926 (18. gr.).9 Þessu fylgdi ákvæði sem heimilaði prófdómendum að prófa á kostn-
að framfæranda þau börn sem kæmu ekki til prófs án gildra forfalla (Mentamála-
nefndarálit 1921-1922 111:24—25, Lög um fræðslu barna 1926,18. gr.).
Um árangur af heimafræðslu eldri barna, 10-14 ára, voru meiningar deildari.
Hvað varðar þau héruð sem höfðu einungis kennara til eftirlits með heimafræðslu,
gætir mest neikvæðs álits hjá yfirvöldum. „Arangur þessarar kenslu er því oftast
lítill: lítil kunnátta, eða utanbókarlærdómur, sem aflað er með mikilli fyrirhöfn en
kemur í flestum tilfellum að litlu haldi," að sögn fræðslumálastjóra (Skólablaðið 1914
(8.3) :38). Nokkrir prófdómarar sem áttu við hann bréfaskipti virðast sama sinnis
(Skjöl nr. 57, 216, 476) þótt undantekningar séu vissulega finnanlegar (Skjöl nr. 223).
I umsögn sinni um eftirlitskennsluna bætir fræðslumálastjóri við:
Þessi vandræða kensluaðferð, sem svo mikið ber á, á heimilum, stafar auðvitað af
pví, að börnin vantar hjálp við námið, en almenningur hefur þá skaðlegu skoðun,
að bækurnar beri beinlínis að læra utanað. Væri ekki ólíklega til getið, að pessi
kensluaðferð ætti rót sína að rekja til utanbókarkenslu prestanna á kverinu og
sögunum Ibiblíusögunum].
Samanborið við hina lítilsvirtu eftirlitskennslu fengu farskólinn og farskólakennar-
ar tiltölulega góða umsögn, a m.k. framan af (Skjöl nr. 28). Að mati fræðslumála-
stjóra var að vísu hætt við að kennslan yrði of bundin við námsbækurnar sökum
hins skamma árlega kennslutíma. En kennararnir fengju þó tækifæri til að „kenna
börnunum að nota bækurnar svo, að þau hafi þeirra full not" (Skólablaðið 1914
(8.3) :38—39). Hér er vísað til hinna löngu tímabila á hverju skólaári sem ætlast var til
að farskólabörn notuðu til heimanáms meðan þau dvöldust heima. Um lengingu
námstíma var að öllu jöfnu ekki að ræða hjá farskólabörnum á þriðja áratug
aldarinnar þótt mælt væri fyrir um það í fræðslulögunum 1926 (Barnafræðslu-
skýrslur árin 1920-1966:19-21).
* Dæmi eru um aö einslök skólahéruð hafi ekki beðið eftir þessari lagasetningu til þess að skylda börn undir tíu
ára aldri til þess að ganga undir vorpróf í lestri. Þetta var t.d. ákveðið með reglugerð í Vestmannaeyjum árið
1908. Með þessu móti átti að ganga úr skugga um hversu vanræksla heimilanna væri víðtæk. En þar sem engir
foreldrar sinntu auglýsingunni, varð að senda „kennara inn á heimilin til að prófa börnin og áminna"
(Þorsteinn Víglundsson 1963:133, sjá enn fremur Helgu Gísladóttur og Sesselju Kristinsdóttur 1981 [ópr.]:10).

18