Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Blaðsíða 30

A Ð GREINA MOZART FRÁ MENDELSSOHN
sjálfsögðu traustari stoðum undir allar ályktanir varðandi stílhugtakamyndun
þátttakendanna.
Tóndæmi
Skilgreiningu mína á dæmigerðum einkennum klassísks og rómantísks stíls byggði
ég á tíðni einkenna sem tilgreind voru í tíu erlendum tónmenntarkennslubókum
fyrir framhalds- og háskólastig (Bamberger og Brofsky 1988, Hoffer 1988, Kamien
1988, Kerman 1987, Machlis 1977, O'Brien 1987, Ratner 1977, Reimer 1985, Reimer
o.fl. 1985, Rossi 1981, Sadie 1990). Samkvæmt þeim voru dæmigerð einkenni
klassísks stíls skilgreind sem taktfast slag, jafnar hendingar, þunnur tónvefur og stefnu-
fast hljómferli (táknað með 1111 í Töflu 2), og dæmigerð rómantísk einkenni sem
sveigjanlegt slag, ójafnar hendingar, þykkur tónvefur og órætt hljómferli (táknað 0000 í
Töflu 2).
Til að endurspegla hin óglöggu mörk milli klassísks og rómantísks tónstíls voru
níu þjálfunardæmi og sjö yfirfærsludæmi (A1-B4 og Y1-Y7 í Töflu 2) þannig valin
að ekkert eitt einkenni veitti áreiðanlega vísbendingu um flokkun dæmanna. Átta
þjálfunardæmi til viðbótar (sértekningardæmi, auðkennd S1-S8) voru gagngert
valin þannig að hvert þeirra um sig stuðlaði að sértekningu á einu ákveðnu stíl-
einkenni. Við val þessara dæma var þess því gætt að eitt ákveðið einkenni væri öðr-
um einkennum yfirsterkara (t.d. þunnur vefur í S5 Mozart). Dæmi A1-B4 og Y1-Y7
valdi ég samkvæmt einkennalíkani Medins og samverkamanna hans fyrir illa
afmörkuð hugtök (Medin o.fl. 1984), bæði vegna þess að réttmæti þess til rann-
sókna á slíkum hugtökum hefur ekki verið vefengt, og einnig vegna þess að líkanið
virðist endurspegla á trúverðugan hátt hvernig einstök tónverk víkja oft frá dæmi-
gerðum stíleinkennum á ýmsa lund.5 Þótt dæmin tækju kerfisbundnum breyting-
um samkvæmt megineiginleikunum (slagi, hendingum, tónvef og hljómferli eins
og þau voru felld að líkani Medins) voru sameiginleg einkenni þeirra samt að
nokkru leyti hvert með sínum hætti. Slík frávik eru óhjákvæmileg innan allra nátt-
úrulegra hugtaka og á það vissulega við um klassísk og rómantísk stílhugtök í tón-
list. Tónskáld útfæra t.d. „órætt hljómferli" aldrei nákvæmlega eins frá einu tón-
verki til annars.
5 f líkani Medins (sem fram kemur í Töflu 2) eru þau dæmi sem hafa þrjú sameiginleg einkenni skilgreind sem
lík en hin ólfk sem aðeins hafa tvö sameiginleg einkenni. Frumgerðir (prototypes) hvors stíls B4 og Y3 hafa að
sjálfsögðu öll fjögur einkennin.
28