Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Blaðsíða 126

KENNSLUEFNI í MÁLI OG MÁLFRÆÐI Á UNGLINGASTIG
Starf þeirra Þórunnar, Höskulds og Páls hefur skilað árangri og hljóta kennarar
að fagna því að fá nýjar bækur og tækifæri til að endurskoða kennslu, aðferðir og
vinnulag. Markmið íslenskukennslu breytast hins vegar ekki þótt nýjar bækur komi
á markað. Þau miðast við opinbera námskrá (Aðalnámskrá grunnskóla 1989) hvað
sem líður útgáfu bóka.
Oft krefst það nokkurs af kennurum að taka nýja kennslubók í gagnið. Enn
frekar hlýtur að kosta allmikla vinnu að temja sér ný vinnubrögð og leggja áherslur
með öðrum hætti en áður. Þetta á ekki hvað síst við um móðurmálskennslu. Þá
vaknar sú spurning hvaða fræðilegar forsendur liggja að baki niðurstöðu þremenn-
inganna. Hvers vegna telja þeir að vænlegra sé að kenna um mál og málfræði með
þeim hætti að lesa og fjalla um texta, og fletta síðan upp í handbók þegar við á, en
að nota hefðbundar kennslubækur í málfræði með hefðbundnum greiningar-
verkefnum? Þessari spurningu er svarað ágætlega í Aðalnámskrá grunnskóla (1989)
þar sem áhersla er lögð á að litið sé á málið í heild sinni. Ekki aðeins er kennurum
gert að fjalla t.d. um „[beygingarfræði] í nánu samhengi við aðra þætti móðurmáls"
(bls. 73). Nemendur eiga einnig að kynnast hugtökum sem notuð eru við texta-
könnun, mállýsingu og bókmenntatúlkun (bls. 71). Stefna þessi er angi af þeim
meiði sem kallaður hefur verið heildstæð móðurmálskennsla (sjá t.d. Goodman
1986). I þessum anda eru bækur Þórunnar Blöndal samdar og gerir höfundur grein
fyrir tilurð bókanna í formálum þeirra (sjá Þórunni Blöndal 1994:[5-6], 1995:[5-6]).
Bókmenntatextar, stuttir þættir og blaðagreinar mynda megintexta bókanna, en inn
á milli er skotið verkefnum af ýmsu tagi. Þá vekur ekki síður athygli að málfræði er
skilgreind mun víðar en oft áður. Fjallað er um karla- og kvennamál, íslensk
mannanöfn, máltöku barna og þéringar svo nokkuð sé nefnt. Málnotkun skipar
öndvegi, og síðan eru kynnt þau hugtök sem nauðsynleg eru til þess að lýsa henni í
mismunandi textum. I bókunum er enn fremur fjallað um ritun, sem er mjög af
hinu góða. Hún hefur alltof lengi verið hornreka í grunnskóla. Bækur Þórunnar eru
afar skemmtilegar og ættu að verða til þess að umræða í skólum um mál verði
meira áhugavekjandi en hingað til.
Til þess að geta fjallað um mál, greint það og lýst því, þarf að grípa til hugtaka.
En hvaða hugtaka? Segja má með sanni að margt viðfangsefna í ýmsum kennslu-
bókum er ofan við þann skilning sem nokkur von er til að nemendur í grunnskóla
búi yfir. Auk þess þjóna utanaðlærðar skilgreiningar ekki markmiðum Aðalnám-
skrár grunnskóla (1989), hvort sem fólki líkar það betur eða verr. En nauðsynlegt er
að nemendur hafi ýmis grundvallarhugtök á valdi sínu. Sum þeirra eru oft notuð
og því má búast við að börn og unglingar læri þau smám saman, en önnur eru
sjaldgæfari, en til þeirra getur þurft að grípa. Skilgreiningin kann því að vera á reiki
í huga nemenda. Mályrkjubækurnar eru ekki handbækur, enda var það ekki ætlunin
(sjá Þórunni Blöndal 1994:[5-6]). í Handbók um málfræði er hins vegar fjallað um
hugtök málfræðinnar. í fyrri hluta bókarinnar er hugtökum raðað í stafrófsröð og
þau skilgreind og skýrð á um 160 blaðsíðum. Auk þess eru sýnd dæmi. Síðari
hlutinn er svipaður að lengd (um 150 bls.) og ber hann að ýmsu leyti merki hefð-
bundinnar kennslubókar. Fjallað er um þætti málfræðinnar í sérstökum köflum,
framburð, beygingar og orðflokka, orðmyndun, setningafræði og merkingu. Auk
224