Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Blaðsíða 111

RAGNHILDUR BJARNADÓTTIR
urinn ekki að njóta sín í krafti eiginleika sinna. Einnig er líklegt að staðlaðar ímynd-
ir séu notaðar til að réttlæta kynjamismunun.
Í flestum kenningunum er litið svo á að kynhlutverk í hverju samfélagi hafi
áhrif á þróun kynferðisvitundar enda felast í hlutverkunum upplýsingar til barn-
anna um einkenni þess að vera karlkyns eða kvenkyns. Ef karlarnir eru aðallega í
hlutverkum sem fela í sér völd er líklegt að drengir telji sig eiga að ráða, vera þeir
sem völdin hafa. Sjálfsvitund stúlkna og upplifun af eigin kynferði mótast af þeim
fyrirmyndum sem þær hafa um viðfangsefni og félagslega stöðu kvenna.
Samkvæmt ofangreindum kenningum og rannsóknum hefur kynferði barna
víðtæk áhrif á þroska þeirra. Hugtakið kynferðisvitund má nota til að varpa ljósi á
þetta mótunarferli. Kenningar og rannsóknir benda til þess að kynferðið setji börn-
um skorður, en jafnframt til þess að þau öðlist með auknum þroska hæfni til að
vera gagnrýnin á þessar skorður. Sterk kynferðisvitund felst samkvæmt flestum
ofangreindum kenningum í því að einstaklingurinn viðurkennir og virðir eigið
kynferði en hefur vitsmunalegan eða tilfinningalegan styrk til að standa gegn stöðl-
uðum hugmyndum og fordómum um kynferði og kynhlutverk (sjá m.a. Imsen
1991:131, Serbin o.fl. 1993). Þeir sem hafa sterka kynferðisvitund þurfa ekki stöðugt
að leita leiða til að sýna fram á kvenleika sinn eða karlmennsku.
Deila má um hversu vel kenningar og fræðileg hugtök nýtast til að dýpka
skilning verðandi kennara á því flókna mannlega samspili sem mótast af kynferði
barnanna og getur haft áhrif á frelsi þeirra og möguleika til persónulegs þroska. En
kennaranemar í Kennaraháskóla Islands kynnast þessum hugmyndum og rann-
sóknum á námskeiðinu í þróunarsálarfræði enda þótt ekki sé unnt að kafa djúpt í
þær. Hluti nemanna skrifar ritgerð um þetta efni þar sem ætlast er til að þeir tengi
saman fræðilegt efni og upplýsingar sem þeir afla með viðtölum eða athugunum á
börnum.
JAFNRÉTTI, MISRÉTTI OG SKÓLASTARF
Kennurum í grunnskólum er ætlað að sjá til þess að börnum séu búin sem best
þroskaskilyrði í skóla (sjá m.a. Aðalnámskrá grunnskóla 1989:13 og 174). Þess vegna
ber þeim að vera á verði gagnvart hugsanlegum neikvæðum áhrifum sem kyn-
bundnar væntingar, viðmiðanir og fordómar hafa á þroska barna.
I lögum um jafnrétti kynja (Lög um jafna stöðu ... 1991) er tilgreint að skylt sé að
gæta þess í kennslu að kynjum sé ekki mismunað og einnig að veita skuli fræðslu
um jafnréttismál á öllum skólastigum. í skýrslu starfshóps á vegum menntamála-
ráðuneytisins eru gerðar tillögur um stefnu og markmið í skólastarfi sem hafa jafn-
rétti að leiðarljósi. Meginmarkmið hljóðar þannig: „í skólastarfi skal leitast við að
efla sjálfstæði og sjálfsvirðingu bæði stúlkna og drengja og búa þau jafnt undir
virka þátttöku í fjölskyldulífi, atvinnulífi og mótun samfélagsins alls" (Mennta-
málaráðuneytið 1990:15).
Kennurum er þarna meiri vandi á höndum en sjá má í fljótu bragði. Hefð-
bundar námsgreinar einkenna inntak skólastarfsins, en engin eða lítil áhersla er
lögð á að undirbúa börn og unglinga fyrir uppeldishlutverkið eða fyrir „virka
109