Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Blaðsíða 27

ÞÓRIR ÞÓRISSON
ísk verk geta einnig haft býsna þykkan vef; auk þess sem einkennið sjálft (þykkur
vefur) er breytilegt frá einu verki til annars. Það sama gildir um öll önnur einkenni.2
Af þessum sökum mætti ætla að upplýsingar sem þessar rugluðu nemendur
fremur en hið gagnstæða. Hin ástæðan var sú, að svo virðist sem unglingar myndi
hugtök um ný afbrigði rokktónlistar án þess að formleg tóngreining komi við sögu.
Reynsla þeirra af viðkomandi tónlist ásamt merkimiða hvers stíls (t.d. upplýsingar
jafnaldra um nafn hljómsveitar) virðist nægja.
I þessari grein verður sagt frá rannsókn á því, hvort upplýsingar um dæmigerð
einkenni slags, hendinga, tónvefs og hljómferlis í klassískum og rómantískum tón-
stíl kæmu nemendum að gagni við að mynda hugtök um þessa stíla. Einnig var
kannað hver þessara eiginleika hefði mest áhrif á stílflokkun nemendanna, og að
hvaða marki nemendur lærðu stílhugtök eingöngu út frá reynslu sinni af tóndæm-
um og upplýsingum um flokkun þeirra.
I stuttu máli bar rannsókn mín saman stílflokkunarvillur tveggja tilraunahópa
með tilliti til:
1. Hvaða áhrif það hefði (við hlustun) að beina sértekningu að fjórum
dæmigerðum eiginleikum klassísks og rómantísks stíls borið saman við
þjálfun sem krafðist þess að nemendur mynduðu hugtök eingöngu út frá
reynslu sinni af tóndæmum og upplýsingum um flokkun þeirra.
2. Hvaða áhrif fjórir tónlistareiginleikar (slag: taktfast - sveigjanlegt; hend-
ingar: jafnar - ójafnar; tónvefur: þunnur - þykkur og hljómferli: stefnu-
fast - órætt) hefðu á flokkun.
3. Hvaða áhrif reynsla af tóndæmunum og upplýsingar um flokkun þeirra
hefðu á sértekningu.
4. Hvað valdi ruglingi við flokkun dæma samkvæmt mismunandi spám
dæma- og frumgerðarkenningar og ályktanir kenninganna um flokkun-
araðferðir fólks út frá því.
KENNINGAR OG TENGSL VIÐ FYRRI RANNSÓKNIR
Fyrri rannsóknir á stílhugtakamyndun í tónlist hafa ýmist fengist við þróun
stílhugtaka eftir aldri barna (Gardner 1973), eða reynt að álykta, út frá mati fólks á
2 Til að lesandinn glöggvi sig betur á þeim fjórum tónlistareiginleikum sem þjónuðu sem frumbreytuþáttur í
þessari rannsókn er hér úrdráttur úr þeim orðskýringum sem nemendum voru látnar í té (til frekari skýringar
fengu þeir myndrænar lýsingar og tóndæmi úr rokk- og þjóðlagatónlist): „smg: Næstum öll tónlist hefur slag,
en slagið er ýmist taklfast eða sveigjanlegt (ekki taktfast) ... hendingór: Flest tónlist skiptist í búta. Þessir bútar
kallast hendingar. Þær eru sambærilegar við málsgreinar tungumálsins. Hendingar geta ýmist verið jafnlangar
eða mislangar. Flest hefðbundin lög hafa jafnlangar hendingar ... tónvefur: Þegar fleiri en ein rödd hljómar
samtímis þá er kominn tónvefur. Áhrifin eru mjög mismunandi eftir því hvort vefurinn er þykkur eða þunnur:
Þuimur vefur = Fáar raddir samtímis. Þykkur vefur = Margar raddir samtímis ... hljömar: Þegar fleiri tónar en
einn hljóma samtímis þá er kominn hljómur. Hljómar hafa afar mismunandi áhrif eftir því hvort þeir eru
stefnufastir eða óræðir: Stefnufastir hljómar = Hljómarnir virðist stefna að ákveðnu marki (t.d. hendingaskilum).
Tónlistin virkar fyrirsjáanleg ... Óræðir hljómar = Hljómarnir virðast reikandi, hikandi, eins og tónlistin viti ekki
hvert hún eigi að stefna ..." Af þessu sést að hver hinna fjögurra eiginleika er vídd með andstæöa póla, fjórar
víddir gefa því í reynd átta einkenni. 1 þessari grein vísar orðið eiginleiki til víddarinnar í heild (t.d. slags) en
orðið einkenni til andstæðra póla hennar (t.d. sveigjanlegs slags).
25