Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Blaðsíða 66

SKÓLASTARF OG MARKAÐSLÖGMÁLIN
Tilgangur minn með þessari grein er að skoða hugmyndir markaðshyggjunnar,
hvað þær feli í sér, hvaða afleiðingar þær geti haft og hvort þær hafi haft einhver
áhrif á hugmyndir um breytta starfshætti í íslenskum skólum. Athugað verður
hvort menntamálaumræðan hér á landi hafi mótast af þessum nýju hugmyndum og
hvort þær hafi sett svip sinn á umræðuna um uppbyggingu og framtíðarskipan
kennaramenntunar í landinu.
NÝSKIPAN SKÓLAMÁLA
Þær hugmyndir, sem fram hafa komið á síðustu áratugum um nýskipan skólamála
og gjarnan eru kenndar við frjálshyggju, eiga rætur að rekja til stjórnartíðar
Reagans í Bandaríkjunum. Shor (1987) hefur sérstaklega lagt sig eftir að rannsaka
átökin í skólamálum sem urðu í bandarísku samfélagi á tímabilinu 1969-1984.
Hann skiptir þessu tímabili í þrjú skeið: the Career Education (1971-75), the Literacy
Crisis and back-to-basics (1975-82) og the war for ‘excellence' and against ‘mediocrity'
(1982-84). Norðmaðurinn Svein Lorentzen (1991) hefur skoðað þessa sömu þróun,
sérstaklega eftir 1980. A Englandi hafa frjálshyggjuhugmyndir einnig komið fram
hjá stjórnvöldum og eru gjarnan kenndar við „thatcherisma" en Hargreaves (1988)
og Telhaug (1993) hafa gert athyglisverðar rannsóknir á hugmyndafræði „thatcher-
ismans" og þeim afleiðingum sem hann hefur haft fyrir menntakerfið á Bretlands-
eyjum. I Svíþjóð hafa þessar hugmyndir einnig verið til umræðu í tengslum við ný-
afstaðna endurskoðun á skólalöggjöfinni og lögum um kennaramenntun. Til að fá
frekari innsýn í umræðuna um áhrif frjálshyggjunnar á skólamál í Svíþjóð er bent á
skrif og rannsóknir Söderströms (1987), Pettersons (1987), Ahlströms (1988, 1992a
og 1992b) og Falkners (1995).
Umræðan um breytt fyrirkomulag skólans fékk byr undir báða vængi í lok
áttunda áratugarins og í upphafi þess níunda enda hafa komið fram alþjóðlegir
hugmyndastraumar þar sem áherslan er lögð á, hvernig auka megi árangur í skóla-
starfi svipað og þegar talað er um að auka framleiðni í framleiðslu. Hugmynda-
fræðin grundvallast á því að góð framleiðsla ýti þeirri lakari út af markaðnum og
mælikvarðinn á gott og slæmt ráðist af eftirspurninni. Hér er átt við hugmyndir
markaðshyggju, einkavæðingar og frjálsrar samkeppni, sem oft eru kenndar við
frjálshyggju (sjá Chubb og Moe 1991, Whitty 1989, Boyd 1992a og 1992b, Van Daele
1992 og Eide 1992).
Telhaug (1990) skilgreinir hugmyndafræði frjálshyggjunnar sem áherslur á val-
frelsi, einstaklingshyggju, markaðshyggju og lágmarks stýringu („laissez-faire").
Hugmyndafræði frjálshyggjunnar grundvallast á þeirri hugsun að ná megi meiri
árangri í skólastarfi með því að láta skólastofnanir keppa sín á milli um neytendur.
Valfrelsi skapi um leið ákveðna félagslega lagskiptingu í samfélaginu. Þeir sem
njóti hugkvæmni sinnar og réttra aðstæðna hafi valið betri leiðir en aðrir og fái sína
umbun í meiri efnalegum gæðum og stöðum hátt í þjóðfélagsstiganum. Þetta skipu-
lag grundvallast á valfrelsi einstaklingsins; enginn er þvingaður til neins, hver er
sinnar gæfu smiður og ef illa fer er hægt að kenna sjálfum sér um. Ef við yfirfærum
þessar hugmyndir á skólaaðstæður þá eru nemendur og foreldrar þeirra neytendur
64