Uppeldi og menntun - 01.01.1996, Side 46

TÓBAKSREYKINGAR OG HASSNEYSLA
Þær niðurstöður um reykingar og hassneyslu reykvískra unglinga, sem hér eru til
umfjöllunar, eru hluti viðamikillar langtímarannsóknar: Ahættuhegðun unglinga,
sem fyrri höfundur þessarar greinar stendur að. Sú áhættuhegðun, sem athyglin
beinist að í rannsókninni, nær til tóbaksreykinga, áfengisneyslu og hassreykinga,
auk þess sem unglingarnir verða spurðir um neyslu sterkari vímuefna þegar þeir
eru komnir á 17. ár. I síðasta hefti þessa rits gerðum við grein fyrir áfengisneyslu
reykvískra unglinga frá því að þeir voru í 9. bekk þar til þeir voru komnir í 10.
bekk. Hér gerum við á svipaðan hátt grein fyrir reykingum og hassneyslu sömu
unglinga. Að auki skoðum við tengsl á milli þessara áhættuþátta og áfengisneyslu
unglinganna.
Ekki þarf að fjölyrða um þá áhættu sem unglingar taka með því að reykja
sígarettur eða hass. Margsýnt hefur verið fram á hve tóbaks- og hassreykingar eru
skaðlegar heilsu og koma niður á námi og starfi, ekki síst þegar neyslan hefst á
unga aldri (t.d. Duncan o.fl. 1995). Auk þess tengist slík neysla annarri áhættuhegð-
un, svo sem neyslu áfengis og sterkari vímuefna (Donnemeyer 1992, Þorvarður
Örnólfsson og Jónas Ragnarsson 1984).
Traust forvarnarstarf í tengslum við áhættuhegðun unglinga hlýtur að hvíla á
þeim grunni að fólk geri sér grein fyrir henni á hverjum tíma, eins og með því að
kanna hlutfall þeirra unglinga sem reykja sígarettur og hass, hvenær þeir hefja
neyslu og hver viðhorf þeirra eru til neyslunnar. Auk þess geta upplýsingar um
tengsl á milli reykinga og hassneyslu og annarrar áhættuhegðunar veitt mikilvæga
vitneskju fyrir forvarnarstarf.
A undanförnum árum hafa margar kannanir verið gerðar á reykingum og
hassneyslu unglinga hér á landi. Þorvarður Örnólfsson (1994) hefur ritað yfirlit um
niðurstöður kannana á tóbaksreykingum grunnskólanema á árunum 1974-1994.
Þessar kannanir hafa verið gerðar á vegum borgarlæknis, héraðslækna og Krabba-
meinsfélagsins, auk Rannsóknastofnunar uppeldis- og menntamála. í grein Þor-
varðar kemur fram að frá 1974 til 1990 minnkuðu reykingar grunnskólanema í
Reykjavík stöðugt frá einni könnun til annarrar, t.d. meðal 15 ára unglinga frá um
þriðjungi þeirra í rúman tíunda hluta. Reykingar utan höfuðborgarinnar minnkuðu
einnig á milli áranna 1986 og 1990. Árið 1994 kom hins vegar í ljós að reykingar
meðal 12-16 ára unglinga höfðu aukist frá árinu 1990. I Reykjavík höfðu t.d. dag-
legar reykingar 15 og 16 ára unglinga aukist úr 13% í 20%. Þá höfðu frá árinu 1974
hlutfallslega fleiri reykvískar stúlkur á aldrinum 12-16 ára reykt en piltar, en 1994
var þessi kynbundni munur ekki lengur til staðar. Daglegar reykingar höfðu aukist
mest hjá piltum í 8.-10. bekk á þessu tímabili og átti það bæði við um lands-
byggðina og Reykjavík. Niðurstöður erlendra rannsókna á reykingum ungmenna,
m.a. í Bandaríkjunum, benda einnig til þess að allt fram til 1992 hafi reykingar
unglinga farið minnkandi (Robertson og Skinner 1996) en á síðustu árum virðast
þær hafa aukist á ný (Johnston 1995). Með forvarnarstarf í huga er mikilvægt að
kanna hvort þessi aukning á reykingum unglinga hefur haldist hér á landi.
I yfirlitsgrein Þórodds Bjarnasonar (1992) um kannanir hérlendis á hassreyking-
um ungmenna kemur m.a. fram að hassneysla unglinga í 10. bekk í Reykjavík (á 16.
ári eða orðnir 16 ára) tvöfaldaðist frá 1970 til 1984 og var hlutfall þeirra, sem prófað
44