Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1973, Side 114

112
Árbók Háskóla íslands
heimildir um fornan germanskan og nor-
rænan menningararf, og ekki aðeins sögu
sína, heldur og annarra, fyrst og fremst
Norðmanna. En á þrettándu öld glötuðu
þeir sjálfstæði sínu. Saga þeirra á næstu
öldum verður saga af baráttu við örbirgð
og eldgos, hungur og drepsóttir.
En tungan og þjóðernið lifir. Menningin
fer ekki forgörðum. í 600 ár eru örlög
íslendinga saga um sambúð fátæktar og
skáldskapar, frelsisástar og áþjánar. Það
er ekki fyrr en á þessari öld, að íslendingar
endurheimta sjálfstæði sitt og koma á fót
nútíma tækniþjóðfélagi.
Hvernig gat þetta gerst? Hvernig má
það vera, að 200.000 manns á eylandi úti
við norðurpól tali enn tungu, sem fyrir
1000 árum var töluð um öll Norðui lönd og
kölluð var dönsk tunga? Hvernig má það
vera, að á öllum þessum öldum skuli þessi
tunga aldrei hafa greinst í mállýskur, þótt
hún hafi aðeins verið töluð af nokkrum
tugum þúsunda manna, sem jöklar, fjöll
og firðir skildu á milli? Hvernig má það
vera, að þessi fámenni og fátæki hópur
manna skuli ávallt hafa talið sig þjóð?
Hvernig má það vera, að sjálfstæð menn-
ing, íslensk menning, skuli hafa orðið
eldgosum og plágum, hungri og áþján
yfirsterkari?
Ef til vill hugleiðum við of sjaldan, hver
er munur menningar og siðunar. Siðunin
er fólgin í valdi mannsins yfir umhverfi
sínu, viðleitni hans til þess að ná yfirráðum
yfir öflum náttúrunnar, yfir jörðinni og
himninum. Tækni og hagkvæmni eru ein-
kenni siðunar. Hún færir velmegun, gnótt
efnisgæða. Siðun dafnar best í fjölmenni.
Þeim mun stærra sem þjóðfélag er, þeim
mun líklegra er, að það sé siðaðra í þessum
skilningi.
En menning er annars eðlis. Menningu
lærir engin þjóð af annarri. Hún er ekki
háð fjölmenni þjóðar eða stærð þjóðfé-
lags. Menning þjóðar sprettur af innstu rót
hennar sjálfrar og dafnar vegna þeirrar
orku, sem býr í gömlum jarðvegi hennar.
Menning er ræktun mannlegra eiginleika.
Þá skiptir ekki máli, hvort maðurinn býr í
höll eða hreysi, hvort hann er hluti af stórri
heild eða smárri. Menning er einkamál.
íslendingar eru nýlega orðnir aðilar að
vestrænni siðun. Það er ekki fyrr en á
þessari öld, að þeir hafa tileinkað sér tækni
og hagkvæmni. En sú menning, sem þeir
skópu fyrir meira en þúsund árum, lifir
enn. Hún breytist, og svo á að vera. En rót
hennar er enn hin sama. Þess vegna er eðli
hennar óbreytt og mun verða.
Hver er þessi rót, sem íslensk menning
hefur sprottið af? Hvað yljaði fátæku fólki
á löngum kvöldum í köldum hreysum um
margar aldir? Það voru þær sögur og þau
ljóð, sem til forna höfðu verið skráð á
skinn og gengu mann frá manni. í þeim
lifði tunga forfeðranna. Þar varðveittist
það þjóðerni, sem orðið hafði til á þeirri
eyju, sem hlaut nafnið ísland.
Til þessa dags hafa þær bækur, sem
geyma þessar bókmenntir, um aldaraðir
verið varðveittar í þeirri borg, sem áður
var ekki aðeins höfuðborg Danmerkur,
heldur einnig íslands. Nú er flutningur
þeirra hafinn tii heimkynna sinna, til þess
lands, þar sem þær voru ritaðar, til niðja
þeirra manna, sem skráðu þær. Það gleður
sérhvern íslending. Það er íslendingum
ekki metnaðarmál að endurheimta hand-
ritin. Auðvitað er þeim það tilfinningamál-
En tilfinningarnar eru ekki fyrst og fremst
tengdar stolti yfir afrekum forfeðranna,
heldur hugboði um hitt, vituðu eða óvit-