Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1985, Blaðsíða 20
3
Starfsemi deilda og stofnana
háskólaárin 1982-1985
Guðfræðideild og fræðasvið hennar
Inngangur
Á árinu 1987 verða liðin 140 ár frá stofn-
un Prestaskóla íslands, og má því segja að
guðfræði sé elsta fræðigreinin sem kennd er
í háskólanum.
Stofnun Háskóla íslands árið 1911 var
einn meginþátturinn í sjálfstæðisbaráttu ís-
lendinga og að mati flestraþálifandi íslend-
inga grundvöllur þess að Islendingar gætu
lifað sem sjálfstæð þjóð um komandi aldir.
Það háskólasamfélag sem varð til úr þáver-
andi sérskólum, Prestaskólanum, Lækna-
skólanum og Lagaskólanum, mótaðist af
þeirri háskólahugmynd sem ríkt hafði í
Evrópu allt frá miðöldum. Segja má að Há-
skóli Islands hafi strax í upphafi verið sam-
einingartákn þjóðarinnar og verið sér með-
vitandi um samfélagslegt gildi sitt, jafn-
framt því að hann tók að hasla sér völl á
fleiri sviðum fræða og vísinda.
Á síðari árum hefur í auknum mæli
heyrst sú gagnrýni að háskólasamfélagið sé
ekki lengur eins samofið þjóðfélaginu og
áður var, og menn hafa talað um fflabeins-
turna og firringu. Eins spyrja menn í dag
hvort háskólahugmyndin, sem lá að baki
samruna gömlu embættismannaskólanna,
sé enn í gildi og hvort ekki sé eðlilegra að
háskólinn breytist aftur í frumeindir sínar,
sérskóla af ýmsu tagi. Er í raun og veru
hægt að tala um samfélag þegar allt þjóðfé-
lagið mótast svo mjög af fjölhyggju og
hagsmunaátökum í einni eða annarri
mynd?
Hugtakið samfélag eða koinonia eins og
það heitir á grísku er mjög miðlægt í guð-
fræðinni, og er því lýst með ýmsum mynd-
um. Guðfræðingnum er mjög tamt að nota
þetta hugtak, ekki síst til að tjá hlutverk
guðfræðinnar sem háskólagreinar.
Þetta hugtak beinist út á við og leggur
áherslu á nauðsyn þess að guðfræðin taki
virkan þátt í samtali fræðigreina, sem fjalla
um manninn og umhverfi hans, og varist að
einangrast sem einhvers konar nátttröll í
eigin mætti.
Og samfélagshugtakið beinist einnig inn
á við, að iðkun guðfræðinnar sjálfrar sem
fræðigreinar. Guðfræðingurinn beinir
rannsóknum sínum ekki eingöngu að rann-
sóknarefninu, textanum, heldur einnig að
viðtakanda textans, áhrifum textans á
lesandann. Guðfræðin er þannig í eðli
sínu „viðtakendamiðlæg" fræðigrein. Eðli
kennslu og rannsókna og staða kennara og
stúdents hlýtur að mótast af þessu samfé-
lagi.
Nám og kennsla
Ef til vill var það ekki nein stórfelld um-
bylting á guðfræðideild að breytast úr
prestaskóla í háskóladeild árið 1911. Á viss-
an hátt hafði Prestaskólinn, og sérstaklega
Bessastaðaskóli, rækt það samtal milli
fræðigreina sem er grundvöllur háskóla-
hugmyndarinnar, enda var Prestaskólinn í
nánum tengslum við Kaupmannahafnarhá-
skóla. Á löngum ferli sínum hefur guð-