Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1985, Blaðsíða 106
104
Árbók Háskóla íslands
starfsmenn í jarðfræðastofu þátt í félags-
störfum og samstarfi við norræna háskóla-
kennara og sérfræðinga á sínum fræðasvið-
um og í alþjóðlegum samtökum jarðfræð-
inga og landfræðinga.
Verkefni
Hér á eftir verður gerð stut'tlega grein
fyrir helstu rannsóknaverkefnum frá hausti
1982 og til ársloka 1986.
Efnagreiningastofa
Jarðfræðastofa og Norræna eldfjalla-
stöðin reka í sameiningu efnagreininga-
stofu til greiningar á bergi, vatni og loftteg-
undum. Unnið er að verkefnum í bergefna-
fræði, steindafræði og jarðefnafræði.
Gjóskulaga- og jarðeldarannsóknir
Sigurður Þórarinsson lést í febrúar 1983,
en árið þar á undan fékkst hann einkum við
rannsóknir á Skaftáreldum 1783 og undir-
búning að safnriti um þá. Jafnframt safnaði
hann upplýsingum um gosið í erlendum
samtímaheimildum. Ennfremur vann hann
að gjóskulagarannsóknum í sambandi við
fornleifafund við Hrífunes í Skaftártungu
og viðaði til íslandsheftis alþjóðlegrar
skrár um virk eldfjöll. Eftir fráfall Sigurðar
hafa aðrir haldið þessari vinnu áfram, en
sumt bíður betri tíma. Safnrit um Skaftár-
elda kom út í tilefni 200 ára afmælis eld-
ahna, og greinaflokkur kom út í Arbók
Hins íslenska fornleifafélags með niður-
stöðum rannsókna í Hrífunesi.
Haldið var áfram rekstri sjálfvirkrar
mælistöðvar að Flúðum í Hrunamanna-
hreppi, en stöðvarnar í Kröflu lagðar niður
haustið 1984. Langtímamarkmið er að
auka skilning á forboðum náttúruhamfara.
TUraunabergfrœði
Starfrækt er tilraunastofa í bergfræði,
þar sem rannsökuð eru ýmis ferli silikat-
kerfa: Storknun, bráðnun og oxun við lág-
an þrýsting og háan. A tilraunastofunni
voru 2-3 háhitaofnar með stýranlegum ild-
isþrýstingi og einn háþrýstiofn („piston-
cylinder").
a) Lágþrýstitilraunir. Meðal verkefna
eru bræðslutilraunir á hinum ýmsu tegund-
um storkubergs, sem miða að auknum
skilningi á uppruna og skyldleika bergteg-
undanna; rannsóknir á jafnvægi milli
hraunkviku og steintegunda þeirra sem úr
henni kristallast, bæði í náttúrlegum berg-
sýnum og í einfaldari efnakerfum; rann-
sóknir á sambandi ildisþrýstings og oxunar-
stigs bergs og bergbráða. Ýmsar greinar og
skýrslur hafa birst um niðurstöður rann-
sókna þessara.
b) Háþrýstitilraunir. Síðan 1984 hefur
verið unnið að rannsóknum á leysanleika
gastegunda í silikatbráð við háan þrýsting
og hita í samvinnu við Norrænu eldfjalla-
stöðina, Arizona State University og Cali-
fornia Institute of Technology. Allar til-
raunir eru gerðar hérlendis, en greining að
hluta til erlendis. Verkefni þetta hefur
verið styrkt af Vísindasjóði.
Hafin er undirbúningsvinna að því að
reyna með tilraunum kenningu, sem vís-
indamenn við Norrænu eldfjallastöðina og
Raunvísindastofnun hafa sett fram uni
uppruna íslenskra bergtegunda og um
margt stangast á við hefðbundnar kenning-
ar í því efni.
í báðum tilfellum er um langtímaverk-
efni að ræða, sem vart verður lokið fyrr en
um 1990.
Bergefnafrœði
Unnið var áfram, í samvinnu við sér-
fræðinga Norrænu eldfjallastöðvarinnar
o. fl., að úrvinnslu og túlkun gagna um upp-
runa bergtegunda á Islandi. Upphaflegur
gagnagrunnur var yfir 600 aðal- og snefil-
efnagreiningar á sýnum, sem eiga að ná til
allra helstu berggerða og gosmyndana frá
nútíma á íslandi, en sífellt er aflað sértæk-
ari gagna (tilraunaniðurstöður, ísótópar,
lanthanoíð), ýmist með eigin rannsóknum