Árbók Háskóla Íslands - 01.01.1985, Blaðsíða 76

74
Árbók Háskóla íslands
undirbúningsvinnu undirsjálfa tölvuskrán-
ingu ritmálsskrárinnar, sem hófst af fullum
krafti í byrjun október 1983. Var í upphafi
áætlað, að orðafjöldi hennar væri rúmlega
600 þúsund orð.
Segja má, að vinnu við ritmálsskrána
hafi miðað samkv. áætlun, og var innslætti
hennar lokið í mars 1986. Töldust orðin í
skránni þá vera alls 623 113. Við innsláttinn
unnu alltaf tveir tölvuritarar, og nokkur
hluti annars starfsliðs vann þennan tíma
meira og minna við undirbúning seðla-
safnsins undir sjálfa tölvuskráninguna.
Þetta verkefni var að mestu fjármagnað
með styrkjum frá Vísindasjóði, Þjóðhátíð-
arsjóði, Rannsóknasjóði háskólans og
IBM á íslandi.
Ritmálsskránni er ætlað að veita sem
gleggsta vitneskju um ritmálssafn Orða-
bókar háskólans. Form skrárinnar hefur
ráðist af þessu. Aðeins með því móti getur
skráin gegnt margþættu hlutverki sínu.
Sem dæmi má nefna eftirfarandi: Yfirlit
fæst um íslenskan orðaforða, eins og hann
birtist í ritmálssafni Orðabókarinnar. —
Ritmálsskráin gerir kleift að vinna á auð-
veldan hátt úr hluta orðaforðans til frekari
lýsingar við ritstjórn og útgáfu. — Hafa má
ritmálsskrána til hliðsjónar við orðtöku og
kanna á augabragði, hvort tiltekin orð séu í
safninu eða ekki, og séu þau þar, má fá
dæmafjölda þeirra og aldursdreifingu. —
Ritmálsskráin er ómetanlegt hjálpartæki
við hvers kyns 'orðfræðirannsóknir. Segja
má, að notagildi hennar sé tvíþætt: annars
vegar fyrir starf Orðabókarinnar sjálfrar og
svo hins vegar fyrir athuganir fræðimanna á
ýmsum þáttum íslensks máls.
Af því, sem hér hefur verið sagt, má ljóst
vera, að tölvuskráning aðalsafns Orðabók-
ar háskólans, þ.e. þess hluta, sem mest hef-
ur verið sóttur í prentuð rit frá 1540 og fram
á þennan dag, hefur verið mikilvægt verk-
efni Orðabókarinnar þetta tímabil. Sam-
hliða öllu þessu starfi hefur tölvukostur
Orðabókarinnar aukist mjög og um leið
verið fylgst gaumgæfilega með öllum þeim
nýjungum, sem að haldi koma til að flýta
starfinu og gera það traust í hvívetna. Eru
nú á stofnuninni átta tölvur í eigu hennar,
bæði af IBM- og Victor-gerðum. Eins á
stofnunin fjóra prentara, þar á meðal leysi-
prentara.
Þýðingarverkefni fyrir IBM á íslandi
Reynsla starfsmanna Orðabókarinnar af
máltölvun hefur gert þeim kleift að taka að
sér hagnýt verkefni á þessu sviði fyrir aðra
aðila. Árin 1984—1985 var unnið að gerð ís-
lensks leiðréttingarforrits í samvinnu við
IBM á íslandi. Forriti þessu er ætlað að lesa
fyrir íslenska texta og finna í þeim ritvillur.
Flest forrit af þessu tagi styðjast við orða-
safn, og var þáttur Orðabókar háskólans í
þessu verkefni að útbúa það. Orðasöfn
slíkra forrita eru að því leyti sérstæð, að í
þeim er að finna flestar eða allar orðmyndir
þeirra orða, sem tekin eru með. Er þetta
ólíkt venjulegri orðabók, þar sem einungis
er getið svonefndra kennimynda. Vinnan
við þetta verkefni hefur því krafist mjög
rækilegrar könnunar á íslenskri beygingar-
fræði. Orðasafnið var unnið á grundvelli
rækilegrar orðtíðnikönnunar á völdum ís-
lenskum textum. En auk þess sem stuðst
var við niðurstöður orðtíðnikönnunarinnar
var gerð sérstök úttekt á beygingum
mannanafna, örnefna og orða á ýmsum
öðrum sviðum.
Orðabókin hefur haft marpvíslegan hag
af samstarfi sínu við IBM á Islandi. Er þá
ekki síst átt við hinn fræðilega ávinning,
sem felst í rækilegri úttekt á íslenskri beyg-
ingarfræði, svo sem að framan getur. Auk
þess þurfti að kanna orðmyndunarfræði
sérstaklega. Hefur gildi ritmálsskrárinnar
komið skýrt í ljós við þá hlið verkefnisins,
þar eð til hennar má á augabragði sækja
vitneskju um hegðun orða og orðliða í sam-
setningum, vitneskju, sem er hvergi annars
staðar að fá.
í júní 1985 hófust þeir Jón Hilmar Jóns-