Búnaðarrit - 01.01.1991, Page 230

Samkvæmt þeim upplýsingum sem tiltækar eru mun riðuveiki fram að
fjárskiptum (1944-1953) ekki hafa náð út fyrir svæði, sem takmarkast að
austan af Fnjóskadal og að vestan af Víðidal. Engar tæmandi heimildir eru
lengur til um það á hve mörgum bæjum innan þessa svæðis varð vart við
riðuveiki eða hve lengi hún gerði usla á hverjum bæ. Um einstaka bæi er þó
vitað að tjón af völdum veikinnar var mjög tilfinnanlegt og oft virtist um
einskonar hópsmit hafa verið að ræða þar sem heilir árgangar, fé á sama
aldri, hrundi niður svo til samtímis. Vafalítið er talið að þeir bæir þar sem
riðuveiki varð vart hafi verið nokkuð á annað hundrað og líklega fleiri
(Ágúst Jónsson, Hofi).
Við hin skipulögðu fjárskipti sem fram fóru á árunum 1944-1953 var öllu
fé þarsem riðuveiki hafðiorðið vart fargað árin 1946,1948 og 1949. Var það
gert í þeim tilgangi að útrýma votamæði og mæðiveiki sem voru algengar á
hluta þessa svæðis, en einnig til þess að freista þess að uppræta riðuveiki og
garnaveiki, sem vart hafði orðið í sumum sveitum á svæðinu. Að loknum
niðurskurði var því hluti svæðisins (frá Héraðsvötnum að Eyjafjarðargirð-
ingum) hafður fjárlaus með öllu í eitt ár og ein sveit, Hegranes var fjárlaus í
þrjú ár.
Síðan voru flutt lömb í þessar sveitir, ýmist af Vestfjörðum eða austan úr
Þingeyjarsýslum. Hvergi var riðuveiki þá þekkt í þeim sveitum þar sem
fjárskiptalömbin voru keypt. Þarsem ekki varfjárlaust liðu hinsvegaroftast
aðeinsfáar vikur milli þess að gamli stofninn varfelldur þangað til nýr stofn,
fjárskiptalömb, komu á bæinn. Víðast var lítil sem engin áhersla lögð á
sótthreinsun gripahúsa eða rétta nema þar sem vitað var um garnaveiki.
Þegar2-5 ár voru liðin fráfjárskiptum á þessu svæði tók að beraá riðuveiki í
kind og kind í fjárskiptafénu á nokkrum bæjum.
Þessi riðutilfelli komu öll upp á bæjum þar sem riðuveiki hafði verið
þekkt fyrir fjárskiptin í gamla stofninum, enda voru bændur fljótir að átta
sig á veikinni. Veikin kom upp í ýmsum sveitum á fjárskiptasvæðunum á
bæjum sem engan samgang höfðu sín á milli og áttu ekki sameiginlegan
afrétt. Riðuveiki kom upp bæði ífésemættað varaf Vestfjörðum ogífé sem
ættað var úr Þingeyjarsýslum.
Einna fyrst mun riðuveiki hafa orðið vart í A.-Húnavatnssýslu (Vatnsdal
og Svínadal) og liðu ekki nema tvö ár frá fjárskiptum þar til menn urðu varir
við einstaka kind með riðuveiki. Þá fór einnig að bera á riðu á stöku bæ í
Eyjafirði um það bil tveimur árum eftir að nýi fjárstofninn kom þangað og
bar á því bæði í fé keyptu úr Önundarfirði og fé keyptu úr Kelduhverfi.
Fyrst í stað veiktust aðeins fáar kindur á bæ, en síðan færðist veikin í aukana
og þess voru einstök dæmi að allt að 20% af fjárbúinu færi úr riðu á einu ári.
Fyrstu 4-5 árin eftir að riðuveiki varð vart í nýja fjárstofninum nær veikin
fótfestu á nær 30 bæjum í Eyjafjarðar-, Skagafjarðar- og Húnavatnssýslum.
Á þessum bæjum var ekki talið að hægt væri að rekja smit beint til annarra
204