19. júní - 19.06.1998, Blaðsíða 5

íslenskar konur brjóta sér leið í
gegnum glerþakið
Sá sögulegi atburður varð í
alþingiskosningunum í vor
að konur brutu sér leið í
gegnum glerþakið, skrifar
Arna Schram, en þær náðu
með öðrum orðum þvf
marki að eiga yfir 30% hlut-
deild í þingmannahópnum.
Af sextíu og þremur þingmönnum eru nú
tuttugu og tvær konur en eftir alþingiskosn-
ingarnar árið 1995 voru þingkonurnar sext-
án. Undir lok síðasta kjörtímabils voru þær
hins vegar orðnar nítján þar sem þrjár vara-
þingkonur tóku fast sæti á Alþingi á tímabil-
inu eftir að aðalmenn höfðu afsalað sér
þingmennsku. Frá árinu 1995 hefur hlutur
kvenna á Alþingi því aukist úr 25% í 35%.
Flestar konur eru í þingflokki Samfylkingar-
innar eða níu af 1 sautján sem er 58%. Næst-
hæst hlutfall er í þingflokki Vinstri hreyfing-
arinnar græns framboðs, en þar eru þær
tvær af sex eða um 33%. I þingflokki Sjálf-
stæðisflokksins er hlutfallið rúm 30% eða
átta af tuttugu og sex og hjá Framsóknar-
flokknum er hlutfallið 25%, þar sem þær eru
þrjár af tólf. Engin kona er í tveggja manna
þingflokki Frjálslynda flokksins.
Að sögn Unu Maríu Óskarsdóttur, starfs-
manns stjórnskipaðrar nefndar um aukinn
hlut kvenna í stjórnmálum, hefur það skipt
sköpum að fleiri konur skipuðu efstu sæti
framboðslista stjórnmálaflokkanna fyrir
þessar alþingiskosningar en áður. Fjórðung-
ur þeirra sem skipuðu efstu sætin nú voru
konur. „Það skiptir máli að konum sé raðað
í fyrstu sætin þvi það eru yfirleitt bara fyrstu
sætin sem eru örugg þingsæti," segir hún. (
þessu sambandi er vert að hafa í huga að
kosningafyrirkomulagið á Islandi er talið
eiga stóran þátt í því hve fáar konur hafa í
gegn um tíðina verið kjörnar á Alþingi. I
landsbyggðakjördæmunum kemst yfirleitt
bara einn maður inn á þing úr hverjum
flokki, stundum tveir, og þeir menn eru yfir-
leitt karlmenn þar sem tilhneiging er til þess
að raða þeim eða velja þá í efstu sætin. Þess
vegna er það ekki óvenjulegt að allir fimm
þingmenn kjördæmisins séu karlmenn.
Breytt kjördæmaskipan með færri og stærri
kjördæmum, sem gera má ráð fyrir að nýtt
Alþingi samþykki í sumar, er hins vegar talin
breyta þessu og auðvelda þar með konum
að komast inn á þing. En það er önnur saga
sem ekki verður farið nánar út í hér.
Sigríður Lillý Baldursdóttir, fráfarandi for-
maður Kvenréttindafélags Islands, segir í for-
mála að bókinni Gegnum glerþakið - valda-
handbók fyrir konur, að haft hafi verið á orði
að til þess að hópur nái áhrifum á tilteknu
sviði þurfi hann að ná að minnsta kosti 30%
hlutdeild og að 30% markið hafi oft verið
kallað glerþakið. „Lengi var stefna kvenna á
Norðurlöndunum að ná þessu marki - að
rjúfa glerþakið - og trúðu því margir að þá
væri björninn unninn, konur og karlar myndu
að því búnu deila með sér völdum og áhrif-
um í stjórnmálum. Helmingshlutdeild kæmi
þá nánast af sjálfu sér og kvennabaráttan
væri á enda með fullum sigri."
Hvort íslenskar konur hafi nú unnið björn-
inn eða ekki skal ósagt látið á þessari stundu
en Ijóst er að aukinn hlutur kvenna í stjórn-
málum er mikilvægur þáttur í kvenréttinda-
baráttunni. Sigríður Lillý segir í þessu sam-
bandi að rödd kvenna þurfi að hafa góðan
styrk á fulltrúasamkundum þjóðarinnar og að
annað sé ekki lýðræði. „Konur þurfa þó ekki
að vera sammála um það sem þar er fjallað
um. "
En hvers vegna krefst lýðræðið jafnrar
þátttöku karla og kvenna? Jú, vegna þess að
samfélag okkar samanstendur af báðum
kynjum. Á ráðstefnu um konur og stjórnmál,
sem haldin var í Ráðhúsi Reykjavíkur í vetur,
benti Elsa Þorkelsdóttir, framkvæmdastjóri
Skrifstofu janfréttismála, m.a. á að vert væri
að hafa í huga, þegar rætt væri um þessi mál,
að líf karla og kvenna væri ólíkt. „Konur velja
sér til dæmis aðra menntun en karlar. Þær
starfa á öðrum sviðum, lifa lengur, fá aðra
sjúkdóma og möguleikar kvenna og karla til
þátttöku í atvinnulífi og fjölskyldulífi eru ólík-
ir. Allt þetta kallar á að opinberar ákvarðanir
og opinber stefnumótun taki mið af ólíkum
þörfum kynjanna," sagði hún.
Auður Styrkársdóttir, kennari í stjórnmála-
fræði við Háskóla (slands, segir sömuleiðis í
samtali við Morgunblaðið í lok janúar sl. að
rannsóknir staðfesti að konur í stjórnmálum
einbeiti sér fremur að félags- og velferðar-
málum en karlar. „Þær virðast taka upp mál
sem karlmenn veigra sér við að fjalla um eins
og nauðganir, kynferðislegt ofbeldi gagnvart
börnum og jafnréttti," segir hún. Höfundar
bókarinnar Gegnum glerþakið, þær Maria
Herngren, Eva Swedenmark og Annica
Wennström taka í sama streng: „Auðvitað
hefur aukin þátttaka kvenna í stjórnmálum
breytt miklu. Það eru konur sem hafa barist í
málaflokkum eins og heilsugæslu og umönn-
un, málefnum barna, menntunar- og um-
hverfismálum og jafnréttismálum."
Auður Styrkársdóttir tók þó fram í erindi,
sem hún flutti á fyrrgreindri ráðstefnu um
konur og stjórnmál í vetur, að hægar miðaði
hér á landi í því að skilgreina og vernda sér-
stakar þarfir kvenna og hagsmuni þeirra en í
þeim nágrannalöndum okkar sem lengst
hafa náð í þessum efnum og við miðum okk-
ur gjarnan við. Auður segir það reyndar enga
furðu þar sem konur séu og hafi verið „of fá-
ar í stjórnmálum þessa lands," eins og hún
orða það. „íslenskar konur, bæði stjórnmála-
konur og aðrar konur sem hafa látið sig sam-
félagsmál varða, hafa þó unnið mörg afrek
og þokað mörgu áleiðis. Ég nefni sem
dæmi, af handahófi úr sögunni, byggingu
Landspitalans, ýmiss konar tryggingarlög,
fæðingarorlof, bæði kvenna og karla, jafn-
réttislög, nýja sýn á afbrotið nauðgun og
meðferð slíkra mála." Þannig, sagði Auður,
mætti lengi áfram telja.
Krafa um gæði
stjórnmálanna
Auður benti enn fremur á í fyrrnefndum fyrir-
lestri að stjórnmálakonur væru auðvitað eng-
inn einsleitur hópur sem ynni að hagsmuna-
málum kvenna eingöngu og ekki öðru. „Við
eigum heldur ekki að gera þá kröfu," sagði
hún. „En staðreyndir tala sínu máli. Það þarf
konur á þjóðþingin til þess að vinna ákveðn-
um málum brautargengi - og þær þarf í
nokkru magni. Þetta er því ekki aðeins lýð-
ræðiskrafa heldur kannski fyrst og fremst
krafa um gæði stjórnmálanna. Krafa um
gæði þeirra málefna sem um er rætt og
hvernig er rætt um þau. Og krafa um að til-
tekin mál komist á dagskrá yfir höfuð."
Hlutur kvenna á þjóðþingum hinna Norð-
urlandanna jókst verulega í byrjun áttunda
áratugarins, en á Alþingi (slendinga voru
þær ýmist ein, tvær, þrjár eða engin á árun-
um 1923 til 1979, samkvæmt yfirliti frá Hag-
stofu (slands. ( alþingiskosningunum 1983,
þegar Samtök um kvennalista buðu fram í
fyrsta sinn til Alþingis, fjölgaði konum hins
vegar úr þremur í níu. Þar af voru þrjár frá
Kvennalistanum. Eftir kosningarnar árið 1987
urðu þær 13 en eftir kosningarnar árið 1991
urðu þær 15 og sextán eftir kosningarnar
1997, eins og fyrr var greint frá. ( bókinni
Gegnum glerþakið kemur fram að hlutfall
kvenna á þjóðþingi hafi verið lægst á Islandi
árið 1997 eða 27%, en á sama tíma var hlut-
fallið annars staðar á Norðurlöndunum 33 til
44%. Eftir alþingiskosningarnar í vor tókst ís-
lenskum konum þó að teygja sig yfir gler-
þakið, eins og fyrr segir, og ná 35% hlut á Al-
þingi. Þessi aukni hlutur kvenna hefur þó
ekki skilað sér inn í ríkisstjórn Islands en sem
komið er, en þar eru 3 konur af tólf ráðherr-
um. Hugsanlega verða þær 4 af 12 áður en
kjörtímabilinu lýkur