19. júní - 19.06.1998, Blaðsíða 66

Um þrjátíu einstaklingar eru í senn
kenndir til móður og föður í Þjóðskrá
Börn beggja
foreldra
í íslenskum lögum um mannanöfn segir að
fullt nafn manns sé „eiginnafn hans eða eig-
innöfn, millinafn, ef því er að skipta, og kenni-
nafn. Eiginnöfn og millinafn mega aldrei
vera fleiri en þrjú samtals."
Kenninafn hét í eina tíð föðurnafn, en eins
og kunnugt er hefur það aukist í seinni tíð að
börn séu kennd til mæðra sinna í stað feðra.
Mannanafnalögum var síðast breytt árið
1996 og í endurskoðuðum lögum, sem gildi
tóku 1. janúar 1997, var í fyrsta sinn heimilt
að kenna barn í senn til móður og föður. í 8.
gr. IV. kafla laganna segir: „Kenninöfn eru
tvenns konar, fööur- eða móðurnöfn og ættar-
nöfn. Hver maður skal kenna sig til föður eða
móður nema hann eigi rétt á að bera ættar-
nafn og kjósi að gera svo, sbr. 5. mgr. Manni
er enn fremur heimilt að kenna sig til beggja
foreldra sinna eða bera ættarnafn sem hann á
rétt á til viðbótar því að kenna sig til föður
eða móður. Föður- og móðurnöfn eru mynduð
þannig að á eftir eiginnafni eða eiginnöfnum
og millinafni, ef því er að skipta, kemur nafn
föður eða móður í eignarfalli, að viðbættu son
ef karlmaður er en dóttír ef kvenmaður er. “
Ef hjónin Laufey og Þór eignast stúlkubarn
gætu þau þannig látið skíra það Söru og
kennt það við þau bæði með eftirfarandi
hætti: Sara Laufeyjardóttir Þórsdóttir. Sam-
kvæmt upplýsingum frá Hagstofu íslands
voru 25 börn kennd við báða foreldra í Þjóð-
skrá árið 1997, þar af 18 með nafn móður á
undan nafni föður. Áriðl998 voru hins veg-
ar aðeins fimm börn skráð með þessum hætti.
Fjöldinn árið 1997 skýrist líklega af því að þeir
sem beðið höfðu eftir nýja ákvæðinu nýttu sér
það um leið og það tók gildi. Einstaklingur
sem er þegar skírður en vill verða kenndur til
móður og föður í senn þarf að sækja um það
á sérstöku eyðublaði hjá Hagstofu íslands.
I mannanafnalögum er einnig heimild til
þess að búa til millinafn úr eignarfallsmynd
eiginnafns foreldris, en þá er barnið skírt því
nafni og tekur síðan kenninafn með hefð-
bundnum hætti. Dæmi: Jón Vilhjálms Vil-
hjálmsson eða Jón Maríu Vilhjálmsson.
Hann eldar, hún keyrir, hann greiðir, hún neglir ...
Við reynum að
skipta öllu jafnt
ívar Ölmu Hlynsson er lítill patti sem býr í hjarta höfuðborgar-
innar ásamt foreldrum sínum og systur. Nafn hans vísar til
beggja foreldra af þeirri einföldu ástæðu að faðir hans og móð-
ir eiga jafn stóran hlut í honum. Sigurbjörg Þrastardóttir heim-
sótti hina frísklegu foreldra, Hlyn Helgason listmálara og Her-
vöru Ölmu Árnadóttur félagsráðgjafa, sem hafa ekki aðeins
ákveðnar skoðanir á jöfnum skyldum heldur sanna þær vasklega
í verki.
Það er Ijóst frá upphafi að ég hef ekki farið
húsavillt því heimilisfaðirinn fer strax í að
útbúa kaffi. Ljúffengt kaffi með froðumjólk
og súkkulaðimola til hliðar. Mér hafði verið
tjáð að Hlynur og Alma skiptu jafnt með sér
húsverkunum og þetta fyrsta atriði
heimsóknarinnar bendir til þess að svo sé.
Eftir því sem á líður fæst grunur minn
endanlega staðfestur, en samtalið hefst á
fáeinum spurningum um jafnrétti í
nafngiftum.
Við eigum hann bæði
Þegar Hlyni og Ölmu fæddist sonur haustið
1997 vildu þau að hann yrði kenndur við
báða foreldrana í samræmi við ný og breytt
nafnalög sem tekið höfðu gildi í janúar sama
ár. Þeim fannst hins vegar ekki nógu fallegt
að skrifa hann ívar Ölmuson Hlynsson og
brúkuðu því 6. grein III. kafla þar sem segir
að „eiginnafn foreldris í eignarfalli [séj
heimilt sem millinafn." Drengurinn heitir
þannig (var Ölmu Hlynsson og vekur nafn
hans oftar en ekki athygli. Sumir furða sig á
uppátækinu og spyrja foreldrana: Til hvers?
Alma: „Fyrst og fremst vegna þess að við
eigum hann bæði. Við höfum alltaf reynt að
skipta öllu jafnt á milli okkar í fjölskyldulífinu
og þetta er einfaldlega hluti af því."
Hlynur: „Já, okkur þótti alveg sjálfsagt að
gera þetta svona, það hefði í raun verið
fáránlegt að gera það ekki. Okkur langaði að
gera hið sama þegar dóttir okkar, Hrund,
fæddist fyrir rúmum átta árum en þá var ekki
heimild til þess í lögum. Til þess að sýna
samt hug okkar gagnvart gildandi hefð
ákváðum við að kenna hana við móður sína.
Hún heitir því Hrund Ölmudóttir."
Þegar Hlynur og Alma hugðust fá nafni
Hrundar breytt til samræmis við milli- og
kenninafn sonar síns eftir lagabreytinguna
árið 1997 kom í Ijós að slíkt var aðeins hægt
gegn fjögur þúsund króna gjaldi. „Við
máttum breyta í Ölmudóttir Hlynsdóttir án
gjaldtöku en við vildum það ekki. Við vildum
hafa seinni nöfn systkinanna eins en tókum
ekki í mál að borga fyrir breytinguna. Þess
vegna er Hrund ennþá Ölmudóttir í
þjóðskrá, eða þar til við höfum okkur í
formlegar bréfaskriftir um jafnræði og
fordæmi," segja hjónin og geta ekki að sér
gert að yppta öxlum yfir reglunum.
f þeirra huga heitir telpan Hrund Ölmu
Hlynsdóttir og hún skrifar nafnið sitt á þann
veg sjálf. „Hún er mjög ánægð með nafnið,
sérstaklega vegna þess að það er ólíkt
nöfnum skólafélaganna. Reyndar kom hún
einu sinni heim úr skóla og tilkynnti að
henni þætti nafnið sitt ömurlegt og þá
héldum við að hrakspár fólks væru að
rætast — að við hefðum ekki átt að „gera
barninu þetta" eins og sumir hafa komist að
orði. En þá kom í Ijós að henni fannst ekkert
að foreldranöfnunum, það var fornafnið
sem var ómögulegt. „Mér finnst glatað að
heita Hrund. Það er ekki hægt að kalla mig
neitt," upplýsti hún, en sú óánægja gekk þó
fljótt yfir," segja foreldrarnir hlæjandi.
Örugglega einstæð móðir
Fólk á förnum vegi hefur tekið nafngiftinni
misjafnlega og sumir hneykslast.
Alma: „í fyrsta lagi gengur fólk út frá því
sem vísu að ég sé einstæð móðir þegar það
sér að Hrund er skráð Ölmudóttir. Það getur
í það minnsta ekki verið að ég búi með
föðurnum fyrst hans er hvergi getið. Hann
hlýtur I versta falli að vera óttaleg gunga, að
láta þetta yfir sig ganga!"
Hlynur: „Það er litið á þetta sem ákveðna
höfnun, fólki finnst eins og faðerni barnsins
sé afneitað með því að kenna það við
móður sína. En hvað má þá segja um
móðerni barna í gegnum tíðina? Það er
ekkert annað en kerfisbundið misrétti í
tungumálinu að kenna börn við feður sem
stundum koma ekki einu sinni nálægt
uppeldinu. Það sem við erum að gera er
samt ekkert nýtt, hér áður fyrr var fólk
gjarnan kennt við það foreldri sem var
þekktara, eins og Hervör Þorgerðardóttir og
fleiri dæmi úr fornsögunum vitna um. Og
66