19. júní - 19.06.1998, Blaðsíða 19

Moshen Makhmalbaf og Jafar Panhi orðið
kunnug vestrænu kvikmyndaáhugafólki.
Kvikmyndahátíð Reykjavíkur bauð einmitt
upp á nokkrar myndir Makhmalbaf í janúar
sl.
Panhi, sem er fyrrverandi aðstoðarmaður
Kiarostami, er þekktastur fyrir myndina Bad-
konake Sefid/ The White Ballon (1995), en
nefna má að Kiarostami skrifaði handritið.
Makhmalbaf og Kiarostami hafa hins vegar
um 10 ára skeið vakið áhuga vestrænna kvik-
myndaspekúlanta. Makhmalbaf hefur m.a.
gert Arusi-ye Khuban/ Marriage of the
Blessed (1988), Nasereddin Shah, aktor-e
sinema/ Once Upon a Time, Cinema (1992),
Gabbeh (1996), og Sokhout/ The Silence
(1998), en Kiarostami hefur stýrt myndum á
borð við Mashq-e shab/ Homework (1988),
Close-up (1990), Zendegi va digar hich/ And
Life Goes On (1992) og Ta'm e guilass/ Taste
of Cherry (1997). Fyrir síðastnefndu myndina
hlaut Kiarostami Gullpálmann í Cannes fyrir
tveimur árum.
Myndir frá íran halda áfram að vekja at-
hygli en nú beinist athyglin m.a. að verkum
tveggja kvenna. Sib/ The Apple (1997),
fyrstu mynd Samirah Makhmalbaf, ungrar
dóttur títtnefnds Makhmalbaf, hefur verið
hampað víða á meðan Rakshan Bani'et-
emad, eldri og reyndari leikstjóri, hefur
fengið hljóðlátari umfjöllun fyrir Banooyn-e
Ordibeheshi/ May Lady (1998).
Vinsælt skotmark
byltingarsinna
Tilvist íranskra kvikmynda á kvikmyndahá-
tíðarrúntinum er engin tilviljun því til að
byggja upp iðnaðinn á síðari hluta níunda
áratugarins var m.a. lögð áhersla á að koma
myndum að á hátíðum. Klerkaveldið var
nefnilega aldrei alfarið á móti kvikmyndum,
það áleit eingöngu að flestar myndir gerðar
fyrir byltinguna væru of vestrænar í anda.
Kvikmyndum var stillt upp sem fulltrúum
vestrænnar heimsvaldastefnu og Ayatollah
Khomeini fordæmdi keisaraveldið fyrir að
misnota þær til að spilla menningu landsins
og kúga írönsku þjóðina. Kvikmyndir voru
þess vegna vinsælt skotmark byltingarsinna.
Á árunum 1978 til 1979 voru t.d. um 180
kvikmyndahús brennd til grunna og nokkrir
kvikmyndagerðarmenn flúðu land.
Eftir byltinguna endurskoðuðu hin nýju
stjórnvöld yfir 2000 íranskar myndir, af þeim
fengu um 1900 ekki sýningarleyfi og flestar
erlendar myndir voru bannaðar og innflutn-
ingur takmarkaður. Afskipti stjórnvalda af
kvikmyndagerð voru ekki ný af nálinni. Rit-
skoðun hafði einnig ríkt undir stjórn keisar-
ans og myndir verið bannaðar. Sem dæmi
má nefna að kvikmyndagerðarmenn sem til-
heyrðu írönsku nýbylgjunni (1969-1975)
reyndu oft að koma að gagnrýni á stjórnvöld
í myndum sínum og lentu upp á kant við
menningarráðuneytið sem sá bæði um kvik-
myndaeftirlit og fjárframlög ríkisins til kvik-
myndagerðar.
Konur hurfu nánast úr kvikmyndum um
tíma eftir 1979 af því að kvikmyndagerðar-
menn voru ekki vissir um hvað væri leyfilegt.
Ástandið var svipað og við upphaf aldarinn-
ar þegar kvikmyndagerð hófst í Iran, sem þá
hét reyndar Persía. Þá var konum ekki ein-
göngu bannað að leika í kvikmyndum, sam-
kvæmt trúarlegum boðum og bönnum, þær
máttu helst ekki fara í bíó. Þegar klerkaveldi
Khomeinis hafði lagt fram sinar reglur um
"rétta" notkun kvikmynda, og einhvers kon-
ar jafnvægi komst aftur á, fóru konur aftur að
sjást í myndum. Þær tóku sér ekki aðeins
stöðu fyrirframan myndavélina heldur einnig
á bak við hana sem leikstjórar.
inni Sib/ The Apple. Hún fjallar um föður sem
hefur haldið 12 ára tvíburadætrum sínum
innilokuðum frá fæðingu. Ástæðan sem hann
gefur er sú að hann vill vernda þær frá óæski-
legum utanaðkomandi áhrifum, og blind
móðir þeirra getur ekki haft auga með þeim.
Ómanneskjulegt uppeldi stúlknanna varð að
hneykslismáli í (ran þegar nágrannar kærðu
föðurinn til félagsmálayfirvalda og hann var
neyddur til að hleypa stelpunum út og leyfa
þeim að ganga i skóla.
Þegar hin 17 ára Samirah Makhmalbaf sá
fjallað um málið i sjónvarpi ákvað hún að
byggja kvikmynd á atburðunum. Hún lét
hendur standa fram úr ermum, fékk fjöl-
Konur hurfu nánast úr kvikmyndum um tíma eftir 1979
af því að kvikmyndagerðarmenn voru ekki vissir um
hvað væri leyfilegt.
Ein af þessum konum var Rakshan Bani'et-
emad. Hún útskrifaðist í kvikmyndaleikstjórn
frá Listaháskólanum í Teheran á timum bylt-
ingarinnar og hóf feril sinn með því að að-
stoða við að leikstýra stuttum heimildar-
myndum fyrir íranskt sjónvarp á níunda ára-
tugnum. Árið 1987 leikstýrði hún sinni fyrstu
leiknu mynd í fullri lengd. Það var gaman-
myndin Kharej az mahdudeh/ Off Limits, en
hún varð feikivinsæl í Iran. Bani'etemad
fylgdi velgengninni eftir með tveimur gam-
anmyndum í viðbót en leikstýrði siðan sinni
fyrstu alvarlegu mynd, Nargess, árið 1992.
Ferill hennar hefur haldist óslitinn allt fram á
þennan dag.
Konur í klerkaveldi
Nýjasta mynd hennar, Banoonyn-e Ordi-
beheshi/ May Lady, fjallar um fertuga, frá-
skilda, heimildarmyndagerðarkonu, Forugh
(nafn hennar er vísun í nafn feminísku skáld-
konunnar Forugh Farrakzhad). Meðan For-
ugh er að vinna efni fyrir heimildarmynd um
"hina fullkomnu móður" verður hún hrifin af
lækni en samband þeirra kemur unglingssyni
hennar úr jafnvægi.
I viðtölum hefur Bani'etemad sagt að með
myndinni vildi hún komast frá eldri, einhliða
framsetningum á konum í irönskum myndum
og einnig þeirri ímynd að íranskar konur séu
kúguð fórnarlömb sem geti ekkert gert. Hún
hefur jafnframt látið hafa eftir sér að myndin
hefði aldrei orðið að veruleika ef frjálslyndari
öfl hefðu ekki komist að í síðustu kosningum.
Þrátt fyrir aukið frelsi eru samt enn öflug boð
og bönn sem móta íranskar myndir. Þau
koma t.d. fram í því að samskipti Forugh við
lækninn fara fram í gegnum síma. Þau eru
aldrei sýnd saman sem par vegna þess að
framsetning snertingar og augnaráðs í sam-
skiptum kynjanna er enn svo eldfimt efni.
Staða kvenna i landi klerkaveldisins er
einnig til umfjöllunar í leiknu heimildamynd-
skyldumeðlimi til að leika sjálfa sig og kvik-
myndaði stúlkurnar í tæpar tvær vikur meðan
þær voru að byrja að læra að fóta sig í nýjum
heimi. Með aðstoð föður síns setti Samirah
saman mynd sem hefur vakið athygli víða.
í viðtali við breska tímaritið Sight and
Sound fyrr á þessu ári segir Samirah að sag-
an hafi kveikt áhuga hennar vegna þess að
þungamiðjan væri samband föður við dætur.
Hún og faðir hennar væru að vinna með það
samband, sérstaklega í Ijósi þess að hún vill
starfa á sama sviði og hann. Eins og fyrr
sagði aðstoðaði Moshen við gerð Sib, aðal-
lega við samsetninguna, og Samirah vann
við nýjustu mynd hans Sokhout/ The Silence.
Erfitt en ekki óbærilegt
Aðspurð um stöðu kvenleikstjóra í (ran svar-
ar Samirah að hún sé erfið en ekki óbærileg.
Enginn segi hreint út að konur geti ekki leik-
stýrt kvikmyndum, en komið sé fram við
stúlkur eins og annars flokks borgara, t.d.
innan skólakerfisins, og slík framkoma dragi
úr metnaði þeirra. Samirah vill þó ekki meina
að staða kvenna sé mikið verri í (ran en ann-
ars staðar. Hún hafi nú fengið tækifæri til að
ferðast um heiminn til að kynna og sýna Sib
og alls staðar séu framtíðarmöguleikar
kvenna verri en karla.
Samirah horfir engu að síður björtum aug-
um til framtíðarinnar. Næst segist hún vilja
skrifa sitt eigið handrit. Það verður spenn-
andi að bíða og sjá hvað úr verður.
Helstu heimildir:
The Oxford History of World Cinema, ritstj.
Geoffrey Nowell-Smith, 1996.
Sight & Sound, janúar 1999
Time Magazine, vol. 153. no. 11.
19