19. júní - 19.06.1998, Blaðsíða 49

Kynjahlutverk og karlremba í íslenskum
dægurlagatextum
- glænýjar rannsóknir á órum, ást og yfirgangi -
Vert' ekki að horfa svona alltaf á mig
ef þú meinar ekki neitt með því.
Brot úr dægurlegatextum geta auðveldlega
öðlast eilíft líf ef þau dynja nógu oft á hlust-
um nógu margra. Litlu virðist skipta hvort
brotin geymi dýpstu speki eða glærustu
rökleysu - aðalatriðið er að laglínan sé gríp-
andi. En á sama hátt og bækur, Ijóð og
blaðagreinar hafa haft mótandi áhrif á við-
horf og hugmyndir þjóðarinnar í þúsund ár,
hljóta sönglagatextar að hafa menningar-
hlutverki að gegna. í landinu býr nefnilega
fólk sem tekur mark á orðum og ef það er
satt að tilvera íslenskrar þjóðar sé texti þá er
eins víst að daglegt líf yngri kynslóðanna sé
dægurlagatexti. Útvarpsstöðvar eru í það
minnsta fleiri en nokkru sinni fyrr, hljómtæki
á hverju strái og tónlistin glymur daga og
nætur.
Af þessum sökum hlýtur að vera tíma-
bært að athuga hvaða boðskap er að finna
í íslenskum samtíðarsöngtextum. Hvaða
skilaboð smjúga inn í vitund hlustenda úr
hátölurunum? Hér fer á eftir lausleg saman-
tekt á viðhorfum til kynhlutverka og pörun-
ar í nokkrum lögum unga fólksins frá síðasta
ári. Fáein dæmi gripin úr geisladiskasafni
nágrannans segja þó vitanlega ekki hálfa
sögu um viðkomandi hljómsveitir, hvað þá
íslenska textasmíð í heild. Dæmin eru aðal-
lega valin til gamans um leið og hlustendur
eru hvattir til þess gaumgæfa ævinlega
sjálfir það sem þeir leggja sér til eyrna.
1. Útlit
Fyrst skal minnst á útlitskröfur sem gerðar
eru til fólks í dægurlögum, ekki síður en í
daglegu lífi. Titill lags Lands & sona, Vöðva-
stæltur, segir allt sem þarf um draumaútlit
karlmannsins en einblínt er á mýkri línur
kvenna. Skítamórall gengur vasklega til
verks og spyr: „Ertu með sílikon?/segðu
mér satt" og Nýdönsk syngur um sama
svæði í Hei þú:
Hei þú viltu sýna hvað þú hefur
þú ert með uppáhalds brjóstin mín
að öðru leyti er ekkert við þig að sjá.
Næsta stúlka sem söngvarinn ávarpar er
„góð í húðinni", sú þriðja er með „flottustu
varirnar" en af einhverjum orsökum er
„engin þeirra fullkomin" og Ijóðmælandi
reytir hár sitt. Karlrembunni eru þó takmörk
sett því lagið endar á skemmtilegri sjálfs-
gagnrýni: „Kannski er ég sjálfur eitthvað af-
undinn" og kinka eflaust margar konur kolli
yfir þeirri niðurstöðu.
Unun vinnur nokkuð gegn ríkjandi við-
horfi þegar hún syngur um frelsi kvenna til
þess að líta út eins og þeim hugnast, jafnvel
þótt slíkt felist kannski í því að ýkja staðal-
kröfur samfélagsins. Stúlkan í laginu Geimryk
er „aðeins of mikið máluð/hver sér það?" og
ber „aðeins of þröngar buxur/ég veit það."
Meginkosturinn hér er að stúlkan er meðvit-
uð um stöðuna - hún dansar jafnvel drukkin
uppi á borði og óttast ekki mannorðsmissi
því „við erum það sem við þykjumst" eins
og segir í viðlagi.
2. Hlutverk
Kynjahlutverk eru gjarnan skörp í léttleikandi
tónlistartextum. Ef það er satt að konur séu
framtakslausar í flestu nema húsverkum en
karlmenn ávallt gerendur, þá er sannleikann
víða að finna í poppinu. „Lærin strjúka ég
vil/en þú finnur ekki neitt/verð að koma við
þig/og þú getur engu breytt" syngur karl-
söngvari Skítamórals og í lagi Bellatrix,
Sleeping Beuty, syngur „sætasta Þyrnirósin í
veröldinni" um lífsitt þarsem hún liggurað-
gerðarlaus, ástsjúk og falleg. „I lie here pret-
ending to sleep/l'm still waiting for my kiss
so sweet/When will you come and free
me/from under your spell eternally."
Söngvari Nýdanskrar ávarpar konu í laginu
Þú ert svo:
Ég kann vel við þig
en ég kann betur við vinkonu þína
Hún er fyrirmyndar eintak
af góðum kvenmanni
(..J
og það er auðveldara að muna hvað hún
heitir
þegar ég kem þreyttur heim
hún er ein af þeim
sem vaskar upp
og sofnar snemma.
Raunar má greina hraustlega íróníu í þessum
texta, en fyrir þá sem ekki koma auga á ann-
að en alvöru má benda á lagið Húsmæðra-
garðinn með sömu hljómsveit. Þar eru lögð
drög að löngu tímabærri breytingu á við-
teknum kynjamyndum með því að lauma
síðklæddum karli inn í annars hefðbundna
mynd: „Karlmaður í pilsi/kona að fæða
börn/norn að selja epli..."
( Sumarstúlkublús Ununar kallar karlmaður
í símtali kærustuna sína gælunöfnum eins og
„beibí" og „elskan" i anda viðtekinnar Bar-
bie-menningar. Ununarstúlkan klýfur sig hins
vegar sem fyrr út úr mynstrinu og kallar hann
á móti „fífl" og „kríp". Hún klykkir út með
niðurrifi þeirrar karlmennsku sem Stuðmenn
boðuðu um árið „(slenskir karlmenn þeir eru
sko alls engar gungur" og hrópar „Karlmenn
eru aumingjar/alltaf sama ruglið þar/enn og
aftur, endalaust kjaftæði í þeim!" Niðurrif af
þessum toga er að vísu undantekning í dæg-
urlagaflórunni en konum til huggunar skal
dregið fram annað fágætt dæmi þar sem
karlmennskan bíður hnekki. Aftur Nýdönsk:
Hún var ölvuð á almannafæri
var föst uppi á húsþaki
í fáförnu úthverfi.
Ég ætlaði að reyna að hjálpa henni
en festist líka á leiðinni
og hékk í þakrennunni.
3. Yfirráð
Drottnunargirni ungra poppgarpa ríður ekki
við einteyming. Land & synir hafa illu heilli
lent á miður leiðitamri stúlku í laginu Hver á
að ráða? og kvarta: „Ég kann ekki að sýna
þér/hver það er sem á að ráða hér" og
Greifarnir gera svipaðar kröfur: „Ég vil ekki
sjá þig/nema ég eigi þig alla."
Flest er miðað út frá því fivað karlmennirn-
ir vilja, og þeir vilja gjarnan aðeins eitt: „Ó,
mig langar upp á þig/þú veist það er ekki illa
meint/en mig langar upp á þig." Þannig
söngla drengirnir í Á móti sól, en hið spaugi-
lega innskot „þú veist það er ekki illa meint"
dregur þó hörkuna úr hendingunum. Land &
synir eru aftur á ferð í laginu Terlín og er þar
að finna summu þess sem að framan hefur
verið drepið á um útlit, hlutverk og yfirráð:
Nei, komdu sæl, sæta litla stelpa
Mikið ert þú falleg stúlka
Húðin mjúka, stinna sæta fagra
Leyfðu mér að leika do við þig.
Sem fyrr hljóta þó að finnast undantekning-
ar og það er að sjálfsögðu Bellatrix með
konur í meirihluta sem lætur ekki koma fram
við sig hvernig sem er: „You'll never catch
me now/it's another world another way,
hey!/l don't need you to tell me what to do/l
found my voice and l'll follow it through."
Þrátt fyrir að popplandið sé að mestu karl-
miðað hafa konur fundið „sína eigin rödd"
og segja aðrar sögur en strákarnir.
4. Samvistir
En hvað sem líður karlmennsku og kvenleika
má alltaf finna skurðpunkt í rómantíkinni.
Ballaðan Dreymir með Landi & sonum er
dæmigerð ástarjátning: „Það ert þú sem
mig dreymir um/ég þig elska vil og þrá" og
söngvari Sól Daggar fullyrðir i laginu Lifi
áfram: „Án þín er ég/ekki neinn". Þessi
dæmi eru fulltrúar óteljandi texta um náin
kynni þar sem hjartablóðið streymir.
Sambönd ganga hins vegar ekki alltaf eins
og vonast er til og þá er vinsælt að leita skýr-
inga, helst hjá mótspilaranum:
Ég er kominn miklu neðar
en þegar ég byrjaði í sambandi með þér
49