19. júní - 19.06.1998, Blaðsíða 29

legan, hlédrægan Egil sem þekkti föðursinn
takmarkað og var nánast alfarið alinn upp af
konum? Umönnun, uppeldi og menntun eru
jú mál kvenna í okkar samfélagi, er það ekki?
Er þessi nútímalegi Egill með einhverja hug-
mynd um makahlutverkið eða föðurhlutverk-
ið? Af hverjum hefur hann lært þessi hlut-
verk?
Hverra manna ertu?
Er þetta spurning sem við eigum að vera að
spyrja? Er ekki nær að spyrja: Hver ertu?
Hvernig gefum við okkur til kynna? Nú er
það Ijóst að okkur getur hentað ágætlega
að setja upp þægilega grímu og segja með
stolti: Egill Skallagrímsson var forfaðir minn!
Eins og það segi viðmælandanum eitthvað
um mig. Var Egill Skallagrímsson kærleiksrík-
ur faðir? Var hann sannur karlmaður? Er hann
okkur fyrirmynd? Er það stórkostlegt afrek í
nútímanum að yrkja Sonartorrek? Er okkur
eins innanbrjósts og Agli þegar hann þrútn-
aði svo í sorg sinni að hosurnar og kyrtillinn
rifnuðu af honum? Beinum við reiðinni og
vonbrigðunum að okkur sjálfum? Ég veit
ekki hvort Egill Skallagrímsson var forfaðir
minn, en hann er svo langt í burtu að mér
finnst erfitt að miða við hann sem fyrirmynd.
Á bak við spurninguna: Hver ertu? er önnur
spurning: Hvar ertu? Hvaða hluta af sjálfum
þér viltu gefa til kynna þar sem þú ert í líf-
inu?
Fjöl-skylda.
Fjölskyldugerðir hafa verið að breytast og
verða fjölbreyttari á 20. öldinni en nokkru
sinni fyrr í íslandssögunni. Það er mikilvæg
skilgreining sem kemur fram í orðinu fjöl-
skylda. Og í nútimanum hafa sumar fjöl-
skyldur orðið fá-skyldur, eða jafnvel ei-skyld-
ur. Og mætti þá ekki segja að einstæðingar,
sem bera alla ábyrgð á sjálfum sér, búi í al-
skyldu? Breytingin úr stór-fjöl-skyldu yfir í
kjarna-fjöl-skyldu, smá-fjöl-skyldu eða jafn-
vel ör-fjöl-skyldu blasir við okkur. Því við bú-
um í okkar samfélagi við framlengdar fjöl-
skyldur.
Ég man þegar ég tengdist þessari hugsun
fyrst. Það var þegar ég heyrði viðtal við börn
John Wayne, kvikmyndaleikarans fræga, fyr-
irmyndar margra karlmanna af hans kynslóð.
(Hann reykti Camel). Þau töluðu um hann
sem framlengdan föður, þ.e. föður sem átti
börn með fleiri en einni konu og hafði þess
vegna skyldur, fjöl-skyldur, á fleiri en einum
stað. Þetta verður stundum óendanlega
flókið í öllum þeim hópi af gerviöfum og -
ömmum, -pöbbum og -mömmum sem til
verða vegna framlenginga og tenginga. Og
svo eru ævilöng hjónabönd lengri en áður
vegna lengri ævi og þess vegna samskipti á
milli fleiri kynslóða. Þetta flækir hlutverkin
innan fjölskyldnanna. Börnin fara að heiman,
stofna fjölskyldu og flytja síðan aftur heim,
stofna aðra fjölskyldu og ættarsagan tekur á
sig síbreytilegar myndir. Það hver er ætt-
móðir eða -faðir liggur jafnvel ekki Ijóst fyrir
því það eru margir sem geta gert tilkall til
þess. Kannski breytir nútímaleg erfðagrein-
ing þessu?
Sam Keen nefnir í bók sinni „Fire in the
Belly" tvær meginspurningar sem við verð-
um að spyrja okkur í lífinu: 1) Hvert liggur
leið mín í lífinu? 2) Hver á að fara með mér?
Það er mjög mikilvægt að spyrja þeirra í
réttri röð. Ef ég læt makavalið ganga fyrir,
hvaða sjálfstæðum markmiðum bý ég þá yf-
ir í lífi mínu? Á maki minn að móta þau fyrir
mig? Nei, ég hlýt að eiga að taka ábyrgð á
mínum markmiðum áður en ég geng inn í
langtímasamband, fjöl-skyldu. Ein af stóru
skyldunum er að við karlmenn séum sjálfum
okkur trúir og önnur er trúmennska gagnvart
maka og börnum.
Hvernig erum við ávarpaðir í okkar samfé-
lagi sem kynverur, sem ástmenn? Hvernig
viljum við láta ávarpa okkur? í auglýsingaiðn-
aðinum snýst allt um að gera okkur óá-
nægða með okkur eins og við erum. Skila-
boðin eru: Meira er betra ... Það sem er
sjaldgæfast er best. Það sem er ómögulegt
að öðlast er eftirsóknarverðast. Það sem er
gott þarf að gera betra. Það er ekkert til í
frumstigi lengur, það er bara í miðstigi eða
efsta stigi.
Gott-betra-best. Mér finnst tími til kominn
að við metum það sem við stöndum fyrir.
Metum það að verðleikum. Hversu margar
skyldur eru til skiptanna? ( umræðu um karl-
mennsku á Vesturlöndum er skyldan slíkt lyk-
ilatriði að fram hjá henni verður ekki horft.
Karlmaður án skyldu er ekki stoð í samfélag-
inu heldur einmitt ógn við það. Takið frá mér
skyldurnar og ég verð ekki lengur fjöl-
skyldu-faðir. Líklega er það enn fremur svo
að eitt stærsta verkefnið í samskiptum kynj-
anna nú sé að við þurfum að skilgreina
landamærin upp á nýtt. Það er ekki farsælt til
lengdar að reka stefnuna: Kyn gegn kyni!
Það er stórpólitískt mál að vera karlmaður.
Að maður tali nú ekki um að vera faðir. Á
þessum tæknifrjóvgunartímum er það orðið
að klisju að sæði sé ódýrt en egg sé dýrt. Ég
er raunar orðinn mjög þreyttur á þeirri ofurá-
herslu sem er í opinberri umræðu um karl-
menn fyrir neðan beltisstað. En mér er líka
orðið það Ijóst að enginn breytir því nema
við gerum það sjálfir.
Á Islandi er enginn feðradagur. Bónda-
dagurinn er makadagur. En við erum með
dag sem helgaður er mæðrum. Skyldi þetta
vera tilviljun? Ætti þá ekki í nafni jafnréttis að
taka upp einn fjölskyldudag? Eða hafa bæði
mæðra- og feðradag? Okkur veitir alla vega
ekki af feðradegi. Þótt það væri ekki nema
bara fyrir það að við kæmum saman sem
feður til að ræða það sem við stöndum fyrir
og til að styrkja hver annan.
Ungur faðir var upptekinn af próflestri.
Litla dóttir hans reyndi að ná athygli hans og
notaði ýmsar leiðir. En ekkert skilaði árangri.
Þar kom, að hún tók sér stöðu fyrir framan
föður sinn og sagði: „Pabbi. Ég vildi að ég
væri bók." Ég hef oft fundið mig í sporum
“þessa föður. Oft fundist ég vera fjarlægari
en ég ætti að vera. Oft hefur vinnan haft
meiri forgang en ástæða vartil. Ég spyr mig
þess vegna nú: Hversu góður faðir er ég? Er
ég eins góður faðir og ég get orðið? En
þrátt fyrir alla mína annmarka finn ég samt
að það sem mér hefur þó tekist að gefa,
það hef ég fengið margfalt aftur. Ég fékk
áletraða gjöf frá dóttur minni lítilli þar sem
segir: „Hvaða karlmaður sem er getur orðið
faðir, en það þarf einn sérstakan til að vera
pabbi minn." Ég er oft búinn að lesa þessi
orð til að minna mig á hversu miklu mér er
trúað fyrir.
Við búum við kvótakerfi í sambandi við
tíma. Þetta kvótakerfi setur okkur hömlur á
margvíslegan hátt. Hvenær ver ég þá nægi-
legum tíma til að vera faðir? Kannski ekki
fyrr en ég átta mig á því að það er ég sjálf-
ur sem úthluta mér þeim tíma og skilgreini
innihaldið og átta mig jafnframt á því að sá
tími er ekki ótakmarkaður. Hann er ekki
ótakmarkaður hjá neinum okkar.
Jafnrétti hefst heima hjá okkur. í fjöl-
skyldu okkar. Mín jafnréttisbarátta snýst um
að uppfylla skyldur mínar og vera sannur
karlmaður.
Það er gaman að lesa um Egil Skalla-
grímsson, en hann er ekki ég. En kannski
get ég litið í spegil og séð hluta af Agli. Á
einhvern hátt er hann tengdur mér og ég
honum. Rætur mínar geta gefið mér styrk
en þær geta líka eitrað fyrir mér. Ég get því
ekki látið sem spurningin: Hverra manna
ertu? skipti ekki máli. Hún gerir það. Og
svarið við henni er mjög tengt því hvernig
ég sé mig.
Að vera karlmaður
hvílík gjöf!
Að lifa sem karlmaður.
Að elska, næra, þrá,
að biðja, efast, skilja heiminn
sem karlmaður
Að vera sonur, drengur,
eiginmaður, faðir, afi,
sannur karlmaður.
Að syrgja, tapa, finna til,
ferðast um dal dauðans
sem karlmaður.
Mennskan lifir ekki af
í þessum heimi
nema til séu karlmenn.
Það er gott að vera karlmaður,
það er framlag mitt til lífsins
og ég elska lífið (B.S. Mbl. 16. júlí 1994)
29