19. júní - 19.06.1998, Blaðsíða 16

konur að leiðast út í eiturlyfjaneyslu og
glæpi og lenda í neðsta lagi samfélagsins.
Einnig eru sjálfsvíg algengari meðal ungra
karla heldur en ungra kvenna. Það er erfitt
að skýra hvers vegna þetta gerist en al-
mennt virðist þetta vera vegna minni félags-
hæfni karla heldur en kvenna. Karlar eiga
erfiðara með að tala um vandamál og ein
hliðin á þessu vandamáli er að karlar virðast
oftar grípa til ofbeldis í stað þess að ræða
um hlutina. Það er eitt mál sem við höfum
látið til okkar taka og eftir mikla baráttu
stendur ofbeldismönnum nú loks til boða
meðferðarúrræði sem margir hafa nú þegar
nýtt sér."
Fæðingarorlofið
grundvallaratriði
Hvað með rétt fráskilinna karla til um-
gengni við börn sín?
„Karlanefndin hefur fengið fjölda erinda frá
forsjárlausum feðrum sem telja brotið á um-
gengnisrétti sínum við börnin. Yfirvöld virð-
ast eiga fá úrræði til að tryggja rétt þessara
manna. Að frumkvæði karlanefndar var
stofnuð nefnd á vegum dómsmálaráðuneyt-
isins, sem er um þessar mundir að Ijúka
störfum og skila áliti sínu á þessum málum.
Við í karlanefndinni höfum lagt á það áherslu
að sameiginleg forsjá verði fyrsta val for-
eldra við skilnað. Sameiginleg forsjá krefst
sæmilegs samkomulags á milli foreldra og
þess vegna höfum við líka lagt áherslu á ráð-
gjöf fyrir foreldra þegar til skilnaðar kemur.
Þeir þurfa auðvitað að greina á milli eigin
rifrildismála og sárinda og hagsmuna barns-
ins. Auðvitað er síðan erfitt að jafna aðstöðu
foreldra í forsjármálum án víðtækari að-
gerða. Ef karlmaður hefur til dæmis aldrei
haft tækifæri til að helga sig börnum sínum
með sama hætti og kona þá kemur það af
sjálfu sér að samfélagið telur hann hafa
minni rétt til umgengni við þau og að taka
þátt í lífi þeirra þegar til skilnaðar kemur.
Fæðingarorlofið, réttur karla til að sinna
heimili og fjölskyldu til jafns við konur, er að
mínu mati grundvallaratriðið í þessu öllu
saman. Það breytir svo mörgu. Það breytir
forsendum í forsjármálum, það breytir því að
karlar og konur eru jafnmikið frá vinnu ef
bæði bera jafnmikla ábyrgð á heimilinu.
Þannig er sú röksemd úr sögunni að konur
séu verri starfskraftar en karlar því þær hafi
meiri skyldur við heimilið. Þá er sömuleiðis
úr sögunni þetta forskot sem karlar ná oft í
atvinnulífinu milli tvítugs og þrítugs á meðan
konur eru oft að eignast börn. Þetta forskot
karlanna leiðir til þess að hæfileikar og
menntun alltof margra kvenna nýtast þjóðfé-
laginu ekki; í ábyrgðarstöður veljast kannski
frekar karlar, sem hafa haft tíma til að keppa
að þeim, heldur en þær hæfustu úr hópi
kvenna. Nú er það staðreynd að kynin eru
álíka vel menntuð og konur hafa náð forskoti
á karla í ýmsum deildum innan Háskóla (s-
lands. Það ástand sem ríkir núna er því ein-
faldlega slæm nýting á þeim hæfileikum
sem búa í fólki."
Hvernig hefur þetta gengið fyrir sig í þínu
persónulega lífi, hefur ykkur hjónunum
tekist að njóta ykkar til jafns á vinnumark-
aði og heimili?
„Já, ég vil meina það. Við erum bæði í eril-
sömum og ábyrgðarmiklum störfum. Konan
mín er markaðsstjóri hjá Glitni og ég for-
stöðumaður upplýsinga- og kynningarmála
hjá Landssímanum. Við erum með svipaða
menntun og tekjur á svipuðu bili þannig að
það kemur af sjálfu sér að sú krafa væri full-
komlega galin að annað okkar helgaði sig
heimilinu og hitt starfsframanum. Ég held að
það hafi reyndar skipt verulegu máli hvað
þetta varðar að þegar dóttir okkar fæddist
fyrir tveimur árum tókst mér að sameina
þriggja mánaða endurmenntunarleyfi, sem
ég hafði rétt á, og sumarfrí mitt og vera
þannig heima hjá stelpunni í fjóra mánuði á
fyrsta árinu. Fyrst vorum við hjónin bæði
heima í einn mánuð og síðan var ég einn
með dóttur minni í þrjá mánuði eftir að fæð-
ingarorlofi konunnar minnar lauk. Þegar karl-
maður er einn heima með lítið barn á hann
enga möguleika á því að koma verkefnum
eða ábyrgð yfir á konuna, þá axlar hann
þessa ábyrgð sjálfur. Fyrir vikið hefur skipt-
ingin á umönnun og uppeldi dóttur okkar
verið harla jöfn. Ég hef samt á stundum
fundið fyrir þrýstingi samfélagsins, fólki hefur
sumu ekki fundist þetta vera alveg eðlilegt.
Það er líka mjög auðvelt að gleyma sér og
byrja að renna inn í einhver hefðbundin kyn-
hlutverk. Stundum þarf maður eiginlega að
taka svolítið í hnakkadrambið á sjálfum sér,
ræða málin og passa að verkaskiptingin á
heimilinu lendi ekki óvart í einhverju gamal-
dags fari sem samfélagið hefur innprentað
okkur."
Að spyrja réttu
spurninganna nógu
snemma
Nú er nýtt árþúsund við sjóndeildarhring-
inn, sérðu fyrir þér einhverjar breytingar á
stöðu kynjanna á nýrri öld?
„Ég vona svo sannarlega að nýrri öld fylgi já-
kvæðar breytingar á stöðu og samskiptum
kynjanna. Áfundi sem karlanefndin hélt með
fulltrúum flokka sem buðu fram til nýafstað-
inna alþingiskosninga voru allir sammála um
það að stefna ætti að lengingu fæðingaror-
lofsins og jafnari skiptingu þess milli kvenna
og karla. Þetta var síðan staðfest í stefnu-
skrám flokkanna sem flestir gefa loforð um
slíkar breytingar. Ef þetta skref verður stigið
þá skiptir það auðvitað gríðarlegu máli fyrir
stöðu jafnréttismála á næstu öld.
Við sjáum nú þegar hreyfingu í þessa átt-
ina, t.d. með samþykkt Verslunarmannafé-
lags Reykjavíkur þar sem félagsmönnum eru
tryggð 80% af launum sínum í fæðingaror-
lofi, sama hvort um karla eða konur er að
ræða. Þessi samþykkt skiptir auðvitað heil-
miklu máli því oft á fólk í raun ekkert val um
hvort karlinn eða konan tekur sér fæðingar-
orlof. Hjón sem eru með húsbréfin, bílalánin,
dagvistargjöldin og framfærslukostnaðinn á
bakinu og standa frammi fyrir því að þurfa
að ákveða hvort konan eða karlinn eigi að
vera heima hjá litlum börnum, neyðast því
miður oft til að velja það að karlinn fari út á
vinnumarkaðinn en konan sjái um börn og
bú, það er oft minni tekjumissir fyrir heimilin.
Þessi mál lenda síðan í vítahring, laun og
staða karlsins batna og hann verður æ meira
ómissandi í vinnunni en staða konunnar á
vinnumarkaðnum versnar. Aukin réttindi
karla til fæðingarorlofs og tekjutenging
greiðslna í fæðingarorlofi mun þess vegna
leiða til jafnari réttar karla og kvenna í samfé-
laginu. Stjórnmálaflokkarnir verða því örugg-
lega rukkaðir um áðurnefnd loforð á nýhöfnu
kjörtímabili og ég hef það á tilfinningunni að
jafnréttismál verði ofar á baugi næstu fjögur
árin en oft áður.
Mér finnst ennþá vanta svolítið upp á það
hjá körlum, líka mörgum af minni eigin kyn-
slóð, að þeir spyrji sig réttu spurninganna
nógu snemma; hvort þeir vilji gefa sér tíma
fyrir fjölskylduna eða vera öllum stundum í
vinnunni. Maður hittir svo marga karla á milli
fimmtugs og sjötugs sem sjá mikið eftir að
hafa ekki eytt meiri tíma með börnunum sín-
um þegar þau voru yngri. Margir karlar upp-
lifa það til dæmis, þegar þeir hætta að vinna
sjötugir, að þeir þekkja ekki fjölskyldu sína og
hafa ekki stuðning af henni á sama hátt og
konur. Það er of seint að sjá eftir því að hafa
ekki spurt sjálfan sig réttu spurninganna þeg-
ar ungarnir eru flognir úr hreiðrinu. Við þurf-
um að koma á árangursríkum samræðum á
milli kynslóðanna; í haust mun karlanefnd
Jafnréttisráðs standa fyrir ráðstefnu ásamt
samtökum aldraðra um stöðu aldraðra karla.
Það kæmi mér ekki á óvart þó að þar kæmu
fram góð ráð og margt sem yngri kynslóðin
gæti lært af reynslu þeirra eldri."
Samvinnuverkefni kynjanna
Sérðu fyrir þér að samvinna kynjanna, líkt
og samvinna kynslóðanna, leiði af sér
betra samfélag fyrir alla þjóðfélagsþegna?
„Já, það er mikilvægt að fólk líti á jafnréttis-
baráttuna sem samvinnuverkefni en ekki bar-
áttu milli kynjanna."
Hvernig finnst þér Kvennalistinn hafa stað-
ið sig í þeim málum, að setja jafnréttisbar-
áttuna fram sem samvinnuverkefni í stað
baráttu?
„Mér finnst Kvennalistinn of mikið hafa stillt
jafnréttisbaráttunni upp sem valdabaráttu
milli kynjanna í staðinn fyrir að leggja áherslu
á að skýra fyrir karlmönnum hvað þeir græði
á henni og fá þá þannig með í slaginn. Það
er hins vegar áberandi kynslóðamunur hvað
þetta varðar innan Kvennalistans og ég þekki
margar konur innan hans sem hugsa ná-
kvæmlega eins og ég í þessum málum. Mér
fannst það hins vegar sláandi að sjá á síðasta
jafnréttisþingi viðbrögð nokkurra af eldri kyn-
slóð kvennabaráttukvenna við niðurstöðum
könnunar sem Ingólfur V. Gislason, félags-
fræðingur og ritari karlanefndarinnar, gerði á
meðal ungra karla. Niðurstöðurnar leiddu í
Ijós að ungir karlar voru almennt mjög jafn-
réttissinnaðir og að þeir vildu axla ábyrgð til
jafns við konur á börnum og heimili, reyndu
að taka sér „dulið" fæðingarorlof með því að
nota sumarfríið og fleira í þeim dúr. Þá stóðu
upp nokkrar „reyndar" konur í jafnréttisbar-
áttunni og sögðust bara ekkert trúa þessu.
Þetta væri einhver vitleysa og Ingólfur hefði
svindlað ... í stað þess að taka þessu með já-
kvæðu hugarfari og nýta þennan áhuga þá
neituðu þær að trúa þessum niðurstöðum.
Ég held að sem betur fer sé svona hugsunar-
háttur á undanhaldi.
Ég vonast einnig til þess að fyrirtæki skilji
það í auknum mæli á nýrri öld að áhersla á
jafnréttismál er í þágu þeirra eigin hags-
muna. Það eru kannski önnur mistök, sem
gerð hafa verið í jafnréttisbaráttunni, að sam-
þykkja lagabókstaf og berja síðan stöðugt á
16