19. júní - 19.06.1998, Blaðsíða 55

Þjóðleg um
Nú líður að aldamótum, eftir-
væntingin eykst, spenna og kvíði
f bland, enda veit f raun og veru
enginn hvers ber að vænta af við-
líka tímamótum. Engu að síður
vilja víst flestir vera búnir sínu
fegursta skarti og sýnist vafalaust
sitt hverjum um í hverju er viðeig-
andi að heilsa nýrri öld. Ekki er
ráð nema í tíma sé tekið ef þjóð-
búningur kvenna verður fyrir val-
inu að því er fram kemur hjá Ás-
laugu Skúladóttur, enda er hann
til í mörgum myndum og lýtur
lögmálum og reglum sem hvorki
er hægt að sveigja mikið né
beygja. Það er að minnsta kosti
nokkuð Ijóst að hann er ekki hægt
að grípa í næstu tískuvöruverslun
í hvaða stærð sem er.
Heimilisiðnaðarfélagið hefur staðið fyrir
námskeiðum í búningagerð og hafa þau ver-
ið vel sótt. Konur um land allt keppast við
að sníða og sauma og fylgir mikil handa-
vinna öllum smáatriðunum. Ekki má gleyma
skartinu sem prýðir búningana og er afar
mikilvægt, t.d. belti, myllur, útsaumur úr gull-
eða silfurþráðum og hólkur á skotthúfuna
fyrir skúfinn. Þeirri er skartar búningnum
þykir ekki verra að hafa saumað hann sjálf og
gersemarnar eiga sér oft langa sögu aftur í
ættir.
Það fer vitanlega eftir því hvaða búningur
verður fyrir valinu hvað til þarf en undanfarið
hefur upphluturinn verið vinsælastur. Hann
er einn af nokkrum þjóðbúningum íslenskra
kvenna. Aðrir búningar eru t.a.m. faldbún-
ingur, skautbúningur, kyrtilbúningur og
peysuföt.
Faldbúningur
Faldbúningur er sjaldséður búningur nú til
dags, hann þekktist helst á höfuðbúnaðinum
sem nefndur er krókfaldur eða faldur. Vafn-
ingur er um höfuðið og upp úr honum fald-
urinn sem líkist þunnum spaða sem stendur
aldamótin
hátt ofan á höfði konunnar og bognar fram
þar sem hann er breiðastur. Klæðin voru
þröng, hneppt peysa með miklum, fínum út-
saumi framan á og hálskragi sem ýmist var
laus eða saumaður fastur við peysuna. Belti
í mittið, silfurslegið stokkabelti með pörum
og fíniríi. Sítt og mikið pils, gjarnan saumað
út neðan við faldinn og útsaumurinn gerður
úr silfri eins og beltið.
Skautbúningur
Faldbúningurinn var nær einungis notaður
við mjög hátíðleg tækifæri og um miðja 19.
öldina kom til annar búningur, sem Sigurður
Guðmundsson málari (1833-1874) hannaði,
og steypti faldbúningnum af stóli. Sá er
nefndur skautbúningur og þótti heldur með-
færilegri en hinn fagri faldbúningur og ekki
síst vegna hins nýja höfuðbúnaðar. [ dag
virðist faldbúningurinn vera að ná athygli og
eitthvað hefur verið um það að konur sækist
eftir því að útbúa hann til notkunar.
Skautbúningur er mikill viðhafnarbúningur
og var ekki á færi nema ríkari og fínni kvenna
fyrr á öldinni. Hann var gjarnan notaður við
kirkjulegar athafnir eins og giftingar enda af-
ar glæsilegur búningur. Hann dregur nafn
sitt af höfuðfatinu sem nefnt var skaut.
Skautið er lægra en krókfaldurinn, eins og
lítill púði sem upp af kemur nokkurs konar
slör sem fellur svo niður á bak. Minnir óneit-
anlega á brúðarslör og nokkuð þjálla á höfði
en faldurinn. Búningurinn sjálfur skiptist í
treyju og samfellu, en svo nefnist pilsið sem
er krægt í treyjuna. Hún er hneppt eða
krækt að framan og skreytt flaueli og út-
saumuðu mynstri sem sótt er í íslensku flór-
una. Samfellan er skósíð og útsaumuð að
neðan í stíl við treyjuna. Um mittið höfðu
konur gjarnan stokkabelti sem er ekkert
venjulegt belti heldur hinn mesti dýrgripur,
gull- eða silfurflúrað mynstur eftir kúnstar-
innar reglum.
Kyrtilbúningur
Kyrtilbúningur varð til seinna sem eins konar
létt afbrigði af skautbúningnum. f björtum
fallegum litum, með kvartermum eins og
tíðkast nú, víður og frjálslegur. Honum fylg-
ir faldur eins og skautbúningnum sem var
hafður hvítur. Kyrtilbúningnum var ætlað að
minna á klæðaburð til forna og var það Sig-
urður málari sem einnig vakti máls á honum.
Honum var umhugað um að íslenskar konur
klæddust íslenskum búningum, væru með-
vitaðar um þjóðerni sitt, skörulegar og sterk-
ar eins og formæður þeirra. Hann var ásamt
öðrum að reyna að stemma stigu við evr-
ópskum tískustraumum er fylgdu í kjölfar
Ingibjörg Kaldal ,sex ára, árið 1954. Faðir
hennar Jón Kaldal, Ijósmyndari, tók myndina.
borgaralegri lífshátta eyjarskeggja. Það
voru ekki síst íhaldssamar konur sem létu sig
þetta helst varða en þeim þótti ekki verra að
fá karlmann í lið með sér. Kyrtilbúningurinn
náði ekki þeim vinsældum sem honum voru
ætlaðar, eldri búningarnir höfðu yfirhöndina.
Peysuföt
Peysufötin voru upphaflega einfaldur al-
þýðuklæðnaður. Prjónuð peysa yfir skyrtu
og sítt pils við. Húfan, sem var mikilvægari
en margan grunar, var fyrst djúp og skúfur-
inn stuttur en með tímanum minnkaði hún
og er nú betur þekkt sem lítil kolla sem festa
þarf í hárinu. Skúfurinn lengdist, hólkurinn
utan um hann varð glæsilegri og konur fóru
að sauma treyjuna úr stífu, fínu efni. Hún var
aðskorin og krækt að framan og undir henni
glitti í hvítt skyrtubrjóst. Til að gera búning-
inn enn sparilegri bundu konur stóra slaufu
úr slifsinu og höfðu svuntuna úr sama efni
eða í sama lit. Búningurinn er að mestu laus
við skartgripi, að undanskilinni nælu í slifsinu
um hálsinn. Peysufötin eru svört og svört
skotthúfan næld í hárið sem var alltaf fléttað
og sett upp. Þegar konur fóru að eldast og
hárið að þynnast þá áttu þær jafnvel
aukafléttur til þess að festa inn á milli sinna
eigin til að sýnast hárprúðari.
Upphlutur
Upphluturinn þróaðist úr hefðbundnum
nærfatnaði í spariklæðnað. Upphlutsbolur-
inn er raunar lífstykki og undir því klæddust
55