Búfræðingurinn - 01.01.1941, Page 22

18
BÚFRÆÐINGURINN
Uppgufun frá opnum vatnsfleti er háð vindstyrkleikanum og lengd
vatnsflatarins í vindáttina, því lengri leið, sem loftið berst yfir vatns-
fleti, Jiví meiri raka inniheldur Jiað og uppgufunin verður því hiutfalls-
lega minni frá stórum vatnsfleti heldur en litlum. Ef hæðir skýla vatns-
fietinum, minnkar uppgufunin. Á grunnu vatni hefir litur botnsins og
það, hvernig efni botnlagsins binda hitann, áhrif á uppgufunina.
Meiri þýðingu hefir uppgufunin frá jarðvegsyfirhorðinu, bæði á
grónu og ógrónu landi, vegna áhrifa hennar á þann vatnsforða, er gróð-
urinn getur liaft aðstöðu til að hagnýta. Vatnið gufar ekki aðeins frá
jarðvegsyfirborðinu sjálfu, heldur einnig frá yfirborði á blöðum og
stönglum jurtanna, þcgar grasið er vott eftir regn; og í þurru veðri er
uppgufunin frá plöntunum sjálfum á því vatni, sem finnst í vcfum
þeirra, og í stað þess þurfa þær að auka vatnstöku sina frá jarðveginum.
Uppgufunin frá jarðveginum cykst eftir því sem grunnvatnið stendur
liærra í honum. Frá leirjarðvegi gufar meira upp en frá sandjarðvegi
meðan grunnvatnstaðan er 60 cm eða dýpra undir yfirborði, en sé grunn-
vatnið 30 cm eða minna undir yfirborði, verður hlutfallið öfugt, að því
tr uppgufuninni við kemur, þá er uppgufun mun meiri frá sendinni jörð.
Frá mýrarjarðvegi er uppgufunin meiri en moldarjarðvegi. Lega jarð-
vegsins og vinnsla, og einkum hvernig gengið er frá yfirborði hans,
liefir álirif á uppgufunina.
Eðli og eiginleikar jarðvegsins liafa áhrif á uppgufunina. Því meiri
sem hárpipuverkanir jarðvegsins eru, því hraðar hefst vatnið upp frá
grunnvatninu upp til yfirborðsins, og við það eykst uppgufunin. Með
góðri og jafnri vinnslu jarðefnanna, þar sem hárpipuverkanirnar ná jöfn-
um áhrifum um allt gróðrarmoldarlagið, og með völtun, svo jarðkornin
leggist það ])étt, að hárpipur myndist milli þeirra, vcrður vatnsrásin
örari. Ýfing á yfirborðinu eftir völtun, svo efstu cm. jarðlagsins liggja
lausir yfir hinum samanþjappaða fleti, minnkar uppgufunina vegna þcss,
að þá ná liárpipuvcrkanirnar ekki til yfirborðsins. Halli jarðveginum
jnóti suðri og sól, gufar vatnið örar upp frá honum. Uppgufunin verður
mest þegar lcga flatarins liallar frá láréttu um 20—30°. Þá verður upp-
gufunin jafnan meiri frá dökkum en Ijósuni jarðtegundum.
Það jná þó telja það algilda reglu, að uppgufun sé jöfn frá gróður-
lausri jörð, sem er mettuð af jarðvatni, hverskonar sem jarðtegundin ei%
og nokkru minni en frá opnuin jarðfleti. Aftur á móli er uppgufunin
meiri frá gróinni jörð, en fcr mjög eftir þvi, liverjar tegundir mynda
gróðurteppi og live ])étt gróðurinn vex. Yfirboi-ð blaða og stöngla cr marg-
falt við jarðaryfirborðið, er liver einstök planta ræður yfir, en frá yfir-
horði jurtanna fer uppgul'unin fram. Uppgufun frá nýsleginni jörð er
lítið meiri en frá opnum vatnsfleti, en á graslendi með 50 cm háu grasi,
getur, að öðruni skilyrðum jöfnum, uppgufunin orðið tvisvar sinnum
meiri en frá opnu vatnsyfirhorði, en við 7° Celcius árs meðalhita má
reiltna með sem svarar 700 m/m uppgufun frá opnum vatnsfleti.
Með þVi að sandleggja jarðveg, t. d. mýrarjörð, ]>á minnkar upp-
gufunin og á þann liátt er liægt að ná hærri grunnvatnsstöðu.
í skógum er minni uppgufun heldur en frá graslendi, en nokkru meiri
en frá ógróinni jörð. Hér á landi ncmur upi>gufunin vart meira en 20%
af regnmagninu.