Búfræðingurinn - 01.01.1941, Page 23

BÚFRÆÐINGURINN
19
3. Niðursiff vatnsins í jarðveginum.
Sá hluti úrkomunnar, sem ekki gufar upp, rennur annað hvort í burtu
ei'tir yfirborði jarðvegsins eða sigur niður i liann.
Eðlisástand jarðvegsins, einkum i yfirborði lians, getur oft verið
þannig, að lítill liluti af heildarúrkomunni geti sigið niður. Þegar leir-
og moldarjarðvegur er mjög samanþjappaður, getur yfirborð landsins
lialdið vatni, svo að þrátt fyrir miklar úrkomur sé um lítið niðursig
að ræða, og fallandi regn verði því gróðrinum að litlum notum. Tyrfin
mýrarjörð, sem gegnþornar, hrindir frá sér úrkomunni. Þegar mikil úr-
koma fellur á skömmum tíma, og sérstakiega ef regndrif er af vindi,
en jörð er mjög þurr, þá rennur meiri hluti úrkomunnar fyrst i stað
eftir yfirborði, án ])ess að vatnið sigi niður. Jörðin hrindir þá af sér
vatninu, meðan loftið, sem fyllir jarðholurnar, veitir mótstöðu gegn þvi
að það sigi niður. Þegar hindrun loftins í jarðveginum er yfirunnin, og
droparnir, sem fyrst eftir regnfallið eru án sambands innbyrðis, sam-
lagast hvcr öðrum og dreifast, byrjar niðursig vatusins i jarðveginum.
1 mosamiklum túnum geta smáskúrir verið algerlega áhrifalausar, vegna
]>ess að loftið í mosanum myndar einangrunarlag, svo vatnið nær ekki
jarðveginum áður en það gufar upp frá yfirborði hans.
Því lausari sem jarðvegurinn er i yfirborði sinu, ])ví lágvaxnari og
gisnari sem gróðurinn er, og því minni mosi sem finnst í rótinni, þvi
fljótar rýmir fallandi regn loftinótstöðunni, einkum ef rignir i liæg-
viðri, og þess betur sigur regnvatnið niður. Ef grunnvatnsstaðan cr
lág í jarðveginum, tekur hann að öðru jöfnu móti meiru af jarðsigs-
vatni og. gctur þá jafnframt frá því aukið hárpipuvatn sitt.
Regnvatnið flytur með sér súrefni loftsins niður í jarðveginn, en það
hcfir þau áhrif, að jarðvatnið verður heilnæmara, rótkerfi jurtanna
fær betri aðstöðu til að greina sig og vaxa dýpra niður í jarðlagið, þar
af leiðir að þurrkhættan vcrður minni og næringarefnaupptakan fer
fram úr stærra jarðrými cn ella.
Há grunnvatnsstaða af kyrrstæðu vatni veldur því, að vaxtarrými
hvers plöntueinstaklings verður minna, svið liárpípuvatnsins þrengra, en
frá því vatni draga plönturnar til sín næringarupplausn sina.
Þegar vatnið sigur niður í gegn um jarðveginn, fylgir það á saina hátt
og rennandi vatn ofanjarðar ákveðnum lögmálum. En við niðursigið á
vatninu eru það fleiri atriði heldur en við frjálst fall þess, sem koma til
að Iiafa álirif á hreyfingu þess niður i gegn um jarðveginn.
Vatnsliraðinn (v) vex í réttum lilutföllum við þrýstihæð þeirrar vatns-
súlu, sem kemur hreyfingu þess af stað (h), en með þrýstihæð er átt við
hæðina frá vatnsyfirborði niðursigsvatnsins og að grunnfleti þeim, er
það nær niður til í jarðveginum. Hraðinn stendur i öfugu hlutfalli við
þykkt jarðlagsins (1), sem það sigur í gegnum, er því vatnsliraðinn,
nákvæmar tiltekinn, reiknaður þannig:
þar sem y er stöðull og fer gildi hans eftir eiginleikum jarðefnanna
á viðkomandi stað, kornastærð jarðvegsins og liitastigi. Sé vatnið 10°
á G er talið að reikna megi y = 1000 d2, þar sem d táluiar raunverulegt