Búfræðingurinn - 01.01.1941, Side 64

60
BÚFRÆÐINGURINN
II. Opnir framræsluskurðir.
1. Jaðarskurðir.
Hlutverk jaðarskurðanna er að takmarka það vatnsmagn,
sem skurðakerfi framræslusvæðisins þarf að taka móti. Þeir
eru því lagðir á takmörkum landsins, sem ræsa ú. Liggur því
mestur hluti af lengd þeirra venjulega þvert við aðalhalla
landsins, meðfram hólum, liæðum og hliðum. Af því leiðir að
halli þeirra verður oft Iítill, ef þeir eru látnir fylgja nákvæm-
lega takmörkum hins vatnssjúka svæðis. Með því að leggja
jaðarskurðinn þannig, næst betur fyrir neðanjarðarrennslið,
en séu j>eir lagðir fast undir hæðunum, þar sem snjór liggur
lengi, geta koinið tímabil, sem þeir talca ekki móti leysingar-
vatninu, og verka því ekki á þann hátt, sem ætlazt er til. Af
þessari ástæðu og vegna þess, að jarðvegsdýptin er oft á þeim
stöðum grynnri en æskilegt má telja að skurðdýptin sé, þá
er rétt að velja þeim legu í nokkurri fjarlægð neðan við, þar
sein mætist lirattlendið og hið flatara land, sem þurrka á.
Botnhalli minni jaðarskurða er.hæfilegur 1:5000—1:2000
(0,2—0.5%oo) en má vera meiri ef staðhættir gera það mögu-
legt. Sé aðrennslissvæðið stórt og flutningsrými jaðarskurð-
anna þar af leiðandi þarf að vera mikið, er gott að geta náð
sein beztum halla, en jafnaðarlega er aðstaðan þannig, að því
örðugra er að fá jiessu við komið, og verður því að nægjast
með halla, sem er 0,1—Ö,2& (1:10000—1:5000). Þar sem
land er ræst fram lil túnræktar er venjulega unnt að nota
meiri hotnhalla eða \%c—2%0 (1:1000—1:500) og er það kostur
ef jarðvegur er fastur, því jieir bera ]iá betur undan í rigri-
ingartíð og leysinguin.
Þess verður að gæta þegar ákveðið er rýrni jaðarskurð-
anna, að þeir þurfa að flytja hámarks afrennsli aðliggjandi
svæðis, J)ví ella getur vatn þeirra valdið tjóni á framræslu-
svæðinu, þegar skurðirnir staiida bakkafullir eða út úr þeim
flæðir inn á landið.
Á þeim stöðum, sem jaðarskurðir liggja ineðfram hæstu
hlið framræslusvæðis, cr efni því, sem úr þcim kemur, hlaðið
á ncðri bakkann, með þvi móti má komast af með minna upp-
graftarrými.
Dijpt jaðarskurðanna fer eftir jarðlaginu og hve djúpt
vatnsæðarnar liggja, en venjulegast er hæfilegt 1—1,50