Búfræðingurinn - 01.01.1941, Page 91

BÚFRÆÐINGURINN
87
aS sjá fyrir vatnsþörfinni xneð þeim hætti, aS nytjajurtunum
sé séS fyrir nægum raka yfir allt vaxtarskeiS þeirra til viSbótar
þvi valni, er jörSin fær meS úrkomunni og þeim forSa, er hún
varSveitir meS hárpipuafli sinu, svo aS þrátt fyrir vatnseySslu
gróSursins, uppgufun frá honum og jarSveginum og lækkaSa
grunnvatnsstöðu vegna þurrka, verSi aldrei þurrð á þvi vatns-
magni i hárpípum jarðvegsins, sem viðkomandi gróður gerir kröfu
til. Áveitur, er fullnægja þessu markmiði, kallast vökviuiaráveitur.
Hérlendis og í öðrum lönduxn, þar sem allmikil úrkoma er, en
tiltölulega lágur sumarhiti, er algengara að aSalmarkmið áveitanna
sé eklci það að vökva jarðveginn, heldur hitt, að flytja áveituland-
inu og gróðri þess jurtanærandi efni, sem annað tveggja eru upp-
lepst í vatninu eða föst efni, er það flytur meS sér og hafa næi'-
ingargildi, og eru þá þýðingarmest hin verðmætu jurtanærandi
efni, köfnunarefni (N2), fosforsýra (P2O5), kalí (KoO) og kalk
(CaO). Þessar áveitur mætti þvi nefna áburðaráveitur.
Hvort heldur er að ræða um notkun vatnsins til vökvunar eða
til að flytja landinu áburðarauka i verðmætri jurtanæringu, þá
eru það fleiri samverkandi atriði, er áhrifum áveitunnar, eða öllu
fremur vaxtarauka eftirtekjunnar, valda. Þar kemur t. d. til greina,
að vatnið sjálft, efnafræðislega hreint (H2O), er næringarefni
fyrir gróðurinn og gengur til sambands við kolsýringinn, er jurt-
irnar nema úr loftinu, og myndast meS þeim hætti kolvetnin i
gróðrinum.
Næringarefnin í jarðveginum leysast upp í vatninu, og næringar-
upplausnin fær þá þynningu við áveituna, að jurtirnar geta hag-
nýlt sér þau. í sambandi við þessi áhrif áveitanna kernur þó fraxn
atriði, er dregur í vafa, hvort upplausnarhæfileikar vatnsins séu
án skaða, eins og áveitur hér á landi eru gerðar og starfræktar.
Uppleystu efnin i áveituvatninu og efnin, sem vatnið leysir upp úr
yfirborði jarðvegsins, botnfalla aldrei. Þegar vatnið streymir yfir
landið cða stendur i áveituhólfunum, hefir gróðurinn engin not
uppleystu efnanna í því nema þeim liluta þess, sem er i jarð-
veginum sjálfum. Sá hluti vatnsins, sem sígur gegn um jarð-
veginn og er i hoiium, þegar áveitu er lokið og veitt er af, lætur
gróðrinum frjóefni þessi í té. Það má þvi með nokkrum líkum
álykta, að samhliða aukinni notkun á frjóefnaforða jarðvegsins
fyrir áhrif áveitanna eigi sér stað tap verðinætra efna úr jarðveg-
inum, sumpart með vatni því, sem veitt er af áveitunum, og að
nokkru leyli fyrir niðursig til dýpri jarðlaga heldur en rætur jurt-
anna greina sig í.
Þetta kom greinilega í ljós við rannsókn, er höf. gei'Si um þetta
atriði á Skeiðum 1924. Ilinn 3. júní var tekið vatn til rannsóknar
úr Þjórsá, og þann sama dag er vatni árinnar veitt i áveituhólf,