Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Síða 56

54
Eiríkur Rögnvaldsson
að gefa færibreytunni gildi. Sumar setningar benda til að sagnir stjórni
til vinstri, en aðrar virðast sýna að þær stjórni til hægri. Ein hugsanleg
niðurstaða er sú að barnið gefist upp við að gefa færibreytunni gildi.
Það þýðir að bæði OV- og VO-setningar eru í samræmi við hana (eða
e.t.v. frekar að hvorki OV- né VO-setningar eru í ósamræmi við hana).
Þess vegna er það tilviljanakennt hvora röðina menn nota í máli sínu,
og ræðst ekki síst af pragmatískum reglum sem gera verður ráð fyrir
hvort eð er. Hér má nefna dæmi sem sýna hversu erfitt það hefur verið
að gefa færibreytunni ákveðið gildi:
(43) Tíðni nokkurra orðasambanda ífornmálstextum
VO-raðir OV-raðir
hafa verið 72 verið hafa 136
hafa + Ih.þt. 357 lh.þt. + hafa 403
verið + Ih.þt. 26 lh.þt. + verið 47
Há tíðni stílfærslu getur líka hafa gert bömum erfiðara um vik að
gefa hausfæribreytunni gildi. Enda þótt stílfærsla sé vissulega algeng
og fullkomlega tæk í nútímamáli er henni ekki líkt því alltaf beitt
þar sem skilyrði væru fyrir hendi. I fornu máli virðist hins vegar sem
stílfærslu sé nær alltaf beitt ef hægt er, og það leiðir til mjög hárrar
tíðni OV-raða á yfirborði, einkum í tilvísunarsetningum eins og (44)
(sbr. líka Kossuth 1978b):
(44) a. Hann ... sagði Ásbirni þau tíðindi sem orðið höfðu.
(Finnboga saga ramma, s. 650)
b. sveinninn ... heilsar þeim vel er komnirvoru.
(Hœnsna-Þóris saga, s. 1420)
c. Sá fór er sendur var ...
(Króka-Refs saga, s. 1518)
Niðurstaða mín er því sú að allt bendi til að ekki fáist viðunandi lýsing
á orðaraðartilbrigðum í forníslensku ef gert er ráð fyrir því að röð hauss
og fylliliðar sé alltaf hin sama í grunngerð; bæði reynslurök og fræðileg
rök mæli með því að taka tvígrunnskenninguna fram yfir kenningar um
einn og sama gmnn í öllum setningum (hvort sem það væri OV eða
VO). Dreifing aðalsagna, agna og fornafnaandlaga bendir sterklega til