Íslenskt mál og almenn málfræði - 01.01.1994, Qupperneq 102

100
Kristján Arnason
og styrkleika- og lengdarbreytingar, sem auðvelt er að skrá með ýmiss
konar tækni. En mælanleikinn er ekki vandamálið, heldur skilningur
á stöðu tónfallsins í málkerfinu. Það sem komið hefur af stað þeim
blómlegu rannsóknum sem átt hafa sér stað á undanförnum árum er betri
skilningur á hljóðkerfislegu eðli tónfalls og stöðu þess í málkerfinu.
Grunnhugmynd þess fræðakerfis sem stuðst er við hér er sú að vel
skilgreinanlegt samband sé milli ýmissa eininga málsins sem menn
höfðu nokkurn skilning á fyrir, svo sem orðáherslu, setningaráherslu
og einnig ýmiss konar skila eða marka sem málkerfið býr yfir, og
tóna sem skilgreina þær tónlínur sem setja svip á eðlilegt tal. Það er í
ljósi þessara hugmynda sem hér skal gerð tilraun til að kanna lítillega
íslenskt tónfall. í fyrsta kafla er fjallað stuttlega um þær aðferðir sem
stuðst er við, en í öðrum kafla er fjallað um áherslur og um það hvar
áhersla lendir í setningum. í þriðja og fjórða kafla er gerð grein fyrir
hugmyndum um grunneiningar íslensks tónfallskerfis, áherslutóna og
markatóna og samspil þeirra. í fimmta kafla er fjallað um tónlækkun
sem á sér stað milli tóna í sömu tónfallslotu og í þeim sjötta um
hugsanlega eintóna til viðbótar við venjulega áherslutóna. í lokakafla
er stuttlega fjallað um vandamál sem tengjast rannsóknum á merkingu
tónfallsforma.
1. Um aðferðir við greiningu tónfalls
íslensku tónfalli hefur enn sem komið er verið tiltölulega lítið sinnt
sem rannsóknarefni. Þær athuganir sem gerðar hafa verið hingað til hafa
mestmegnis verið hljóðfræðilegar mælingar, án þess að tilraun hafi ver-
ið gerð til að setja fram það sem kalla mætti hljóðkerfislega greiningu
á þeirri formgerð sem hugsanlega gæti legið að baki því sem mælt er.
(Sjá t.a.m. Svein Bergsveinsson 1941, Magnús Pétursson 1978, 1979,
Höskuld Þráinsson 1983 og Ara Pál Kristinsson o.fl. 1985.) Tilgangur
þessarar greinar er að gera frumtillögur að þess háttar greiningu. Það
kerfi sem stuðst verður við má að miklu leyti rekja til doktorsritgerðar
Janet Pierrehumbert við MIT 1980, en svipaðar hugmyndir höfðu áður
þróast með ýmsum fræðimönnum, t.a.m. í doktorsritgerð Gösta Bruce
í Lundi 1977. Um handhægan inngang að þessu fræðakerfi má vísa til